Inschrijving huisartsenpraktijk

Niet iedereen kan een huisarts vinden

De minister van VWS vindt het belangrijk dat iedereen in Nederland zich kan inschrijven bij een huisarts (VWS, 2023b; VWS, 2025). Het blijkt dat niet iedereen is ingeschreven, maar om hoeveel mensen dit precies gaat is niet bekend. Er zijn diverse schattingen. Tussen de 45.000 en 194.000 mensen in Nederland hebben geen huisarts (Nivel, 2024b; Vektis, z.d.). 

De bovenkant van de bandbreedte is gebaseerd op data van zorgverzekeraars (Vektis, z.d.). Uit deze data blijkt dat ongeveer 361.000 mensen niet staan ingeschreven bij een huisarts. Bijna de helft van deze groep kan zich niet inschrijven: zij wonen in een zorginstelling waar huisartsenzorg bij is inbegrepen. Dit zijn naar schatting 167.000 mensen. Dit betekent dat ongeveer 194.000 mensen die buiten een zorginstelling wonen geen huisarts hebben. Voor een klein deel hiervan geldt dat zij mogelijk wel ingeschreven staan bij een huisarts, maar dat hun praktijk met een ander declaratiesysteem werkt, waardoor dit niet in de data te zien is. Om hoeveel mensen dit gaat, is niet bekend. Welk deel van deze mensen zonder huisarts actief op zoek is naar een huisarts, is ook niet bekend. 

De onderkant van de bandbreedte is gebaseerd op een peiling onder een steekproef van het Nivel (Nivel, 2024b). Het Nivel komt na extrapolatie van de cijfers tot een landelijk aantal van ongeveer 36.800 volwassen mensen die geen huisarts hebben. Zet je dit cijfer om naar alle leeftijden zodat je ook minderjarigen meetelt, dan zijn er naar schatting 45.000 mensen in Nederland zonder huisarts. De meest genoemde redenen voor het niet hebben van een huisarts zijn een verhuizing en het sluiten van de praktijk (Nivel, 2024b). 

In datzelfde onderzoek van het Nivel geeft 1 op de 4 respondenten zonder huisarts aan het bezoek aan een huisarts zo lang mogelijk uit te stellen wanneer hij/zij huisartsenzorg nodig heeft (Nivel, 2024b). Op het moment dat dit gaat om het mijden van noodzakelijke gezondheidszorg kan dit gezondheidsschade voor de patiënt én eventuele hogere zorgkosten op een later moment opleveren (Nivel, 2015). Overigens geldt dat iedereen in geval van spoed, ook zonder huisartsinschrijving, huisartsenzorg kan ontvangen als zogenaamde passant, waarvoor de huisarts een passantentarief rekent.

Wisselen van huisarts

Daarnaast bestaat er een groep mensen die wel ingeschreven staat, maar de wens heeft om te wisselen van huisarts. Volgens een schatting van het Nivel gaat dit om ruim 597.000 volwassen personen (Nivel, 2024b). Ook dit cijfer hebben we omgerekend naar alle leeftijden. Wij komen op een schatting van 732.000 mensen die een andere huisarts willen, zoals te zien is in figuur 7. De meest genoemde redenen om te willen wisselen zijn (Nivel, 2024b):

• Verhuizing
• De wachttijd voor een afspraak 
• Niet tevreden over de huisartsenpraktijk
• De bereikbaarheid in het algemeen

Ongeveer 732.000 mensen willen een andere huisarts

Figuur 7 Mensen met een wisselwens

Voor 431.000 mensen die willen wisselen vanwege de afstand, geldt voor 289.000 mensen dat zij op meer dan 15 autominuten afstand van hun huisarts wonen. Volgens de NZa moet een huisarts bij spoed binnen 15 minuten bij de patiënt kunnen zijn (9.2.b Beleidsregel toezichtkader zorgplicht Zvw). Dit is een van de normen voor toegankelijke huisartsenzorg.

Zorgverzekeraar niet gevonden voor hulp

Iedereen die een (nieuwe) huisarts zoekt en die niet kan vinden, kan zich melden bij de zorgverzekeraar. De zorgverzekeraar is verplicht om zich in te spannen om huisartsenzorg te regelen voor hun verzekerden. Dit heet de zorgplicht (Artikel 11 Zvw). Uit registraties van zorgverzekeraars blijkt dat in december 2024 6.892 mensen actief op zoek waren naar een huisarts maar er geen konden vinden (NZa, 2025). Dit aantal is waarschijnlijk een grote onderschatting van het werkelijke aantal mensen dat actief op zoek is naar een (andere) huisarts. Meerdere gesprekspartners gaven aan dat mensen waarschijnlijk niet weten dat zij de zorgverzekeraar kunnen benaderen voor hulp bij hun zoektocht.

Patiëntenstops bemoeilijken de zoektocht

Uit ons onderzoek blijkt dat het vinden van een huisarts in de buurt in sommige regio’s lastiger is dan in andere. Huisartsen kunnen een volledige of gedeeltelijke patiëntenstop instellen omdat de praktijk vol zit. Een volledige patiëntenstop betekent dat een huisarts geen nieuwe patiënten meer aanneemt. Een gedeeltelijke stop houdt in dat de praktijk wel open staat voor de inschrijving van:

• nieuwe gezinsleden (pasgeboren kinderen of een partner) van al ingeschreven patiënten;
• patiënten die recent in het verzorgingsgebied zijn komen wonen en nog geen huisarts hebben;
• patiënten die nog geen huisarts hebben.

Het Nivel onderzoekt op 2 manieren hoeveel praktijken een patiëntenstop hebben, allereerst met een praktijkenquête onder huisartsen (Nivel, 2024a).

Figuur 8 laat zien dat in 2024 59% van de praktijken aangaf een patiëntenstop te hebben gehad in het afgelopen jaar. Dit aandeel is stabiel vergeleken met de eerdere twee jaren. Tot en met 2021 werd een andere vraagstelling dan in de jaren daarna gebruikt. Daardoor zijn deze twee periodes niet vergelijkbaar en geven wij ze separaat weer in figuur 8.

Ongeveer een derde van de patiëntenstops betrof een volledige patiëntenstop. Twee derde van de patiëntenstops betrof een gedeeltelijke patiëntenstop.

Geen historisch beeld patiëntenstops door verandering vraagstelling

Figuur 8 Cijfers patiëntenstop

Een andere manier waarop het Nivel patiëntenstops meet, is via een onderzoek op de websites van huisartsenpraktijken. Dat deed het Nivel in 2024 voor het eerst. Uit dit nog te publiceren onderzoek blijkt dat gemiddeld 27% van de praktijken in de periode mei-december 2024 een (gedeeltelijke) patiëntenstop had. Dit getal is fors lager dan de 59% die volgt uit de praktijkenquête. Het Nivel geeft aan dat dit onder andere komt doordat niet iedere huisartsenpraktijk een patiëntenstop op de website vermeldt.

In figuur 9 is per arbeidsmarktregio te zien welk percentage van de huisartsenpraktijken een (gedeeltelijke) patiëntenstop heeft, op basis van de praktijkenquêtes. Het aantal huisartsen in een regio kan wel hoog zijn, maar dit hoeft niet te betekenen dat zij ook plek hebben voor nieuwe patiënten. De minister van VWS noemt het onwenselijk dat er veel huisartsenpraktijken zijn die geen nieuwe patiënten aannemen (VWS, 2023b). Praktijken met ruimtegebrek geven vaker aan geen nieuwe patiënten aan te kunnen nemen vanwege capaciteitsproblemen (LHV, 2022).