Op 24 februari 2022 begon Rusland een militaire invasie in Oekraïne. Naar aanleiding hiervan heeft de EU op verschillende terreinen maatregelen genomen zoals maatregelen voor vluchtelingen uit Oekraïne, sanctiemaatregelen tegen Rusland, maatregelen om de energiezekerheid te waarborgen en de energieprijzen te temperen, financiële maatregelen ter ondersteuning van EU-lidstaten en maatregelen ter ondersteuning van Oekraïne. De invasie heeft ook consequenties voor de samenwerking van EU-rekenkamers met de rekenkamer van Rusland.
Meer informatie
De militaire invasie in Oekraïne heeft grote humanitaire gevolgen, en heeft geleid tot miljoenen Oekraïners die zijn gevlucht naar EU-lidstaten.
Op 4 maart 2022 activeerde de Raad van de EU de Tijdelijke beschermingsrichtlijn waarmee ontheemde Oekraïense onderdanen tijdelijke bescherming krijgen in de EU. Dat betekent dat Oekraïense vluchtelingen in de EU-lidstaten mogen verblijven zonder dat zij asiel hoeven aan te vragen, recht hebben op voorzieningen als huisvesting en onderwijs en in de EU mogen werken. De Tijdelijke bescherming is verlengd tot en met 4 maart 2026.
Op 23 april 2025 oordeelde de Raad van State - in lijn met een uitspraak van het Europese Hof van Justitie van december 2024 – dat de tijdelijke bescherming van vluchtelingen die in Oekraïne een tijdelijke verblijfsvergunning hadden, bijvoorbeeld voor werk of studie, eerder beëindigd mocht worden dan de tijdelijke bescherming van Oekraïners, staatlozen en derdelanders met een permanente verblijfsvergunning. Dat betekent dat deze groep per 4 maart 2024 geen verblijfsrecht meer heeft in Nederland op grond van de Tijdelijke beschermingsrichtlijn.
Volgens EUROSTAT hadden op 31 augustus 2025 ongeveer 4,37 miljoen vluchtelingen uit Oekraïne tijdelijke bescherming in een EU-lidstaat. In Nederland waren tot 7 september 2025 127.280 vluchtelingen uit Oekraïne geregistreerd.
Meer informatie
- 4,37 million under temporary protection in August 2025 Nieuwsbericht Eurostat over aantal Oekraïense ontheemden met tijdelijke beschermingstatus (10-10-2025)
- Tekst van de Tijdelijke beschermingsrichtlijn (2001)
- Besluit van de Raad van de EU tot invoering van tijdelijke bescherming voor ontheemden uit Oekraïne (04-03-2022)
- Raad verlengt tijdelijke bescherming Oekraïense vluchtelingen - Persbericht van Raad over verlenging tijdelijke bescherming Oekraïense vluchtelingen (25 juni 2024)
- Opvang derdelanders stopt na 4 maart 2024 - Rijksoverheid over beëindiging tijdelijke bescherming derdelanders uit Oekraïne (24-01-2024)
- Tijdelijke bescherming van ‘derdelanders’ mag eerder eindigen – Nieuwsbericht van de Raad van State over uitspraken over tijdelijke bescherming derdelanders uit Oekraïne (23-4-2025)
- Migration management: Welcoming refugees from Ukraine - Informatie van het DG HOME over migratie vanuit Oekraïne
- Cijfers opvang van vluchtelingen uit Oekraïne in Nederland
De EU heeft sinds het begin van de oorlog in Oekraïne 19 pakketten met sanctiemaatregelen opgelegd aan Rusland. Het gaat onder meer om economische sancties en handelsverboden om de economie van Rusland te verzwakken en het vermogen om oorlog te voeren te beperken.
Op 28 november 2022 werd het schenden van sancties een EU-misdrijf. In april 2024 werd een richtlijn aangenomen waarmee schending en omzeiling van EU-sancties strafbaar wordt.
In oktober 2024 stelde de EU een sanctiekader voor hybride dreigingen vast waarmee de EU kan optreden tegen betrokkenen bij acties en beleidsmaatregelen van de Russische regering die de EU en haar lidstaten schaden.
Meer informatie
- Overzicht van pakketten met EU sanctiemaatregelen tegen Rusland
- Uitleg van de Europese Commissie over EU-sancties tegen Rusland
- Persbericht van de Raad van de EU over schending van beperkende maatregelen op lijst van EU-misdrijven (28-11-2022)
- Persbericht van de Raad van de EU over definitieve instemming met richtlijn over definitie van strafbare feiten en sancties voor de schending van beperkende maatregelen (12-04-2024)
- Richtlijn 2024/1226 betreffende de definitie van strafrechtelijke delicten en van sancties voor de schending van beperkende maatregelen van de Unie (24-04-2024)
- Uitleg van de Raad over sanctiekader voor hybride dreigingen uit Rusland
- Besluit van de Raad over beperkende maatregelen naar aanleiding van de destabiliserende activiteiten van Rusland (08-10-2024)
De EU is voor energie deels afhankelijk van Russisch aardgas. Om de gevolgen op te vangen die de oorlog in Oekraïne in de EU heeft voor de energiezekerheid, de hoogte van de energieprijzen en de energieafhankelijkheid van fossiele brandstoffen uit Rusland presenteerde de Europese Commissie in mei 2022 het REPowerEU-plan. Dit plan moet de afhankelijkheid van Russische fossiele brandstoffen op korte termijn verminderen en de energietransitie versnellen. Onderdeel van het plan is een EU-energieplatform, waarmee lidstaten onder andere gezamenlijk gas kunnen inkopen.
In mei 2025 presenteerde de Europese Commissie een roadmap om de resterende import van Russische energie geleidelijk af te bouwen. Ook heeft de EU met wetgeving maatregelen getroffen om de knelpunten rond energiezekerheid en de energieprijzen in de EU aan te pakken.
Meer informatie
- Tekst van het REPowerEU-plan
- REPowerEU: A plan to rapidly reduce dependence on Russian fossil fuels and fast forward the green transition, persbericht van de Europese Commissie over het REPowerEU-plan (18-05-2022)
- ‘REPowerEU in een oogopslag’: uitleg van de Europese Commissie
- ‘Energieplatform van de EU’: uitleg van de Europese Commissie
- REPowerEU roadmap: uitleg van de Europese Commissie
Om de financiële gevolgen van de oorlog voor de EU-lidstaten op te vangen heeft de EU verschillende maatregelen getroffen.
Cohesieactie voor vluchtelingen in Europa (CARE)
De CARE-verordening (april 2022) biedt lidstaten de mogelijkheid om resterende EU-budgetten uit de cohesiefondsen (EFRO, ESF en EFMB) over de periode 2014-2020 te herbestemmen om de problemen op het gebied van migratie aan te pakken.
In 2022 kon ook € 10 miljard vanuit herstelbijstand in het programma REACT-EU worden ingezet om de uitdagingen op het gebied van migratie aan te pakken en is geregeld dat EU-lidstaten een hogere voorfinanciering kunnen krijgen van in totaal € 3,4 miljard.
De FAST-CARE-verordening (oktober 2022) regelt daarnaast meer flexibiliteit in het cohesiebeleid, onder andere door verhoging van de voorfinanciering met € 3,5 miljard.
Meer informatie
- Verordening 2022/562 (CARE)
- CARE – Cohesion’s Action for Refugees in Europe - Uitleg van de Europese Commissie over CARE
- Uitleg van de Europese Commissie over REACT-EU
- Verordening 2022/613 over verhoging van de voorfinanciering uit de REACT-EU-middelen (12-04-2022)
- Oekraïne: 3,4 miljard euro React-EU-voorfinanciering voor lidstaten die vluchtelingen uit Oekraïne opvangen - persbericht van de Europese Commissie over verhoging van de voorfinanciering uit REACT-EU (23-03-2022)
- Verordening 2022/2039 over extra flexibiliteit om de gevolgen van de militaire agressie van de Russische Federatie op te vangen (19-10-2022)
- Oekraïne: Cohesiebeleid voert steun op om de gevolgen van Russische agressie in Oekraïne aan te pakken met “Flexibele bijstand aan gebieden” - persbericht van de Europese Commissie over de FAST-CARE-verordening (29-06-2022)
Versoepeling van regels in het Stabiliteits- en Groeipact
Tot 2024 waren de EU-begrotingsregels versoepeld, waardoor lidstaten een begrotingstekort en staatsschuld mochten hebben boven de normen van het Stabiliteits- en Groeipact (respectievelijk 3% en 60%).
Eind april 2024 zijn de nieuwe Europese begrotingsregels in werking getreden.
Meer informatie
- Persbericht Raad van de EU over akkoord en inwerkingtreding nieuwe Europese begrotingsregels (29-04-2024)
- Persbericht van de Europese Commissie over verlenging versoepelde toepassing van Stabiliteits- en Groeipact-regels tot 2024 (23-05-2022)
- Persbericht van de Europese Commissie over deactiveren ‘ontsnappingsclausule’ inzake normen van het Stabiliteits- en Groeipact (08-03-2023)
- Hoe zorgt de EU ervoor dat de begrotingen van EU-lidstaten aan de budgettaire spelregels voldoen? - Achtergrondinformatie van de Algemene Rekenkamer over het Stabiliteits- en Groeipact
Tijdelijk crisiskader voor staatssteunmaatregelen
Binnen de EU is staatssteun aan bedrijven in principe niet toegestaan. Daarmee wordt oneerlijke concurrentie voorkomen.
Om de economische gevolgen van de oorlog in Oekraïne te verzachten en zwaar getroffen ondernemingen en sectoren te ondersteunen, presenteerde de Europese Commissie op 23 maart 2022 een Tijdelijk crisiskader voor staatssteunmaatregelen. Op 9 maart 2023 is dit kader vervangen door het tijdelijke crisis- en transitiekader. Dit kader loopt tot 31 december 2025, waarbij een aantal steunmogelijkheden voor specifieke sectoren in 2024 eindigden. De Commissie publiceert regelmatig een geactualiseerd overzicht met maatregelen die onder het tijdelijk kader zijn goedgekeurd.
Voor Nederland zijn tot mei 2025 8 staatssteunbeslissingen onder het tijdelijk kader bekend. Hiermee is in totaal een bedrag van circa € 3,5 miljard gemoeid. Het gaat onder meer om maatregelen ter ondersteuning van hernieuwbare warmteprojecten, de glastuinbouwsector en energie-intensieve ondernemingen. Ook heeft de Europese Commissie een Nederlandse regeling goedgekeurd van maximaal € 406,4 miljoen voor het vullen van de gasopslag Bergermeer en aan de herintroductie van deze regeling met een maximum van 370 miljoen.
Meer informatie
- Europese regels voor staatssteun (state aid)
- Europese regels voor staatssteun in het kader van Russische invasie in Oekraïne
- Overzicht van de Europese Commissie met goedgekeurde steunmaatregelen onder het tijdelijke crisis- en transitiekader - dit overzicht wordt periodiek door de Europese Commissie bijgewerkt en bevat ook de beslissingen over Nederlandse steunmaatregelen
- Persbericht van de Europese Commissie over goedkeuring Nederlandse regeling voor steun voor hernieuwbare warmteprojecten (09-11-2023)
- Persbericht van de Europese Commissie over goedkeuring van de Nederlandse regeling ter ondersteuning van het vullen van de gasopslag Bergermeer in de context van de Russische invasie van Oekraïne (12-07-2022)
- EU Energy Platform: Commission invites international suppliers to respond to second joint gas purchasing - Persbericht van de Europese Commissie over goedkeuring herintroductie regeling ter ondersteuning van het vullen van de gasopslag Bergermeer (7-7-2023)
De EU heeft ook verschillende maatregelen genomen om Oekraïne te ondersteunen.
Humanitaire en militaire steun
De EU heeft tot november 2025 ruim € 1,2 miljard aan humanitaire steun verleend. Via de Europese Vredesfaciliteit is € 11,1 miljard euro beschikbaar gesteld voor militaire steun. De uitbetaling van een groot deel van deze gelden aan Oekraïne wordt vooralsnog tegengehouden door de lidstaat Hongarije. Daarnaast is in november 2022 een militaire bijstandsmissie (de European Union Assistance Mission Ukraine – EUMAM) gestart om bij te dragen aan de versterking van het militaire vermogen van de Oekraïense strijdkrachten. De financiering loopt via de Europese Vredesfaciliteit. Het budget bedraagt bijna € 409 miljoen voor de periode 14 november 2024 tot 15 november 2026. In november 2026 eindigt de missie.
Op 24 februari heeft de Europese Commissie een pakket met maatregelen vastgesteld om de elektriciteitsvoorziening van Oekraïne volledig te koppelen aan de elektriciteitsmarkt van de EU en daarmee de energiezekerheid te waarborgen.
Meer informatie
- EU Civil Protection Mechanism - Uitleg van de Europese Commissie over het Uniemechanisme voor civiele bescherming
- Ukraine - Informatie van de Europese Commissie over civiele bescherming en humanitaire steun aan Oekraïne
- Uitleg van de Raad van de EU over de Europese Vredesfaciliteit
- EU-solidariteit met Oekraïne - Uitleg van de Raad van de EU over de bijdrage aan humanitaire steun en civiele bescherming
- Militaire steun van de EU voor Oekraïne - Uitleg van de Raad van de EU over militaire steun van de EU voor Oekraïne
- Persmededeling van de Raad van de EU over een militaire bijstandsmissie voor Oekraïne (15-11-2022)
- EU Military Assistance Mission in support of Ukraine - Website van EEAS
- Commissie intensiveert steun voor de energiezekerheid van Oekraïne en effent de weg voor volledige marktintegratie - Persbericht van de Europese Commissie (24-02-2025)
- Oekraïne: Raad verlengt mandaat militaire EU-bijstandsmissie met 2 jaar - Persbericht van de Raad van de EU over verlenging mandaat EUMAM (08-11-2024)
- Commissie intensiveert steun voor de energiezekerheid van Oekraïne en effent de weg voor volledige marktintegratie - Persbericht van de Europese Commissie over steun voor energiezekerheid Oekraïne (24-02-2025)
Financiële steun
- Macro-financiële bijstand
In totaal keerde de EU in 2022 €7,2 miljard aan macrofinanciële bijstand aan Oekraïne. Zoals gebruikelijk bij macrofinanciële bijstand leent de Commissie hiervoor namens de EU geld bij financiële instellingen en op de kapitaalmarkt. Nederland staat hierbij garant voor circa € 0,2 miljard.
In 2023 werd € 18 miljard aan leningen uitbetaald. Nederland staat garant voor circa € 1 miljard en de jaarlijkse rentelasten voor Nederland zijn circa € 40 miljoen.
In oktober 2024 keurde de Raad van de EU een pakket financiële steun voor Oekraïne goed. Dat omvat een lening voor buitengewone macro-financiële bijstand van maximaal € 35 miljard en het zogenaamde Extraordinary Revenue Acceleration (ERA) samenwerkingsmechanisme voor leningen, dat Oekraïne zal helpen tot € 45 miljard aan leningen van de EU en G7-partners terug te betalen.
De Europese Commissie heeft in juli 2025 de vierde tranche financiële steun onder de Oekraïne-faciliteit uitbetaald. Hiermee is de totale uitbetaalde macro-financiële steun onder deze faciliteit tot nu toe € 31,3 miljard (stand per augustus 2025). In 2025 zijn diverse betalingen aan Oekraïne verstrekt vanuit het EU-deel in de ERA-leningen. Tot nu toe is € 14 miljard van het EU-deel uitbetaald, waarvan het totaal uitkomt op € 18,1 miljard.
Meer informatie
- Nieuwsbericht van de Europese Commissie over de vierde tranche macrofinanciële steun voor Oekraïne (8 augustus 2025)
- Kabinetsappreciatie van het Commissievoorstel voor macrofinanciele bijstand 2023 aan Oekraïne (18-1-2023)
- Factsheets over de solidariteit van de EU met Oekraïne (10-07-2025)
- Besluit van het Europees Parlement en de Raad van de EU ten behoeve van nood macrofinanciële bijstand aan Oekraïne (24-02-2022)
- Persbericht van de Europese Commissie over plannen voor de wederopbouw van Oekraïne op langere termijn (18-05-2022)
- Persbericht van de Europese Commissie over een stabiel en voorspelbaar steunpakket voor Oekraïne in 2023 (09-11-2022)
- Uitleg van de Europese Commissie over macrofinanciële bijstand aan Oekraïne
- Geïmmobiliseerde activa: Raad keurt € 35 miljard aan macrofinanciële bijstand en nieuw leningenmechanisme goed - Persbericht van de Raad van de EU (23-10-2024)
- Oekraïne Faciliteit
Voor de periode 2024-2027 is de Oekraïne Faciliteit opgericht, ter ondersteuning van het herstel, de wederopbouw en modernisering van Oekraïne.
De faciliteit bestaat uit maximaal € 50 miljard (lopende prijzen), waarvan € 33 miljard bestemd is voor leningen en € 17 miljard aan niet-terugbetaalbare steun zoals subsidies en garanties.
De voorgestelde faciliteit bestaat uit 3 pijlers: (I) financiële steun voor een door Oekraïne op te stellen hervormings- en investeringsagenda (het Oekraïneplan), (II) een investeringskader om publieke en private financiering voor Oekraïne te mobiliseren; en (III) technische bijstand en ondersteunende maatregelen voor implementatie van hervormingen gerelateerd aan het EU-toetredingstraject van Oekraïne en voor capaciteitsopbouw. Leningen worden onder pijler I verstrekt en hebben een maximale looptijd van 35 jaar.
Inmiddels is met 4 reguliere betalingen een bedrag van € 15 miljard uitgekeerd aan Oekraïne. Daaraan voorafgaand werd al € 7,9 miljard uitbetaald.
Meer informatie
- Faciliteit voor Oekraïne: Raad keurt derde betaling van bijna € 3,5 miljard goed - Persbericht van de Raad van de EU over akkoord 3e reguliere betaling uit Oekraïne faciliteit (17-03-2025)
- The Commission disburses €3.5 billion as part of the Ukraine Facility - Persbericht van de Europese Commissie over uitkering 3e reguliere betaling (01-04-2025)
- Persbericht van de Rijksoverheid over steunpakket van € 50 miljard (01-02-2024)
- Persbericht van de Rijksoverheid over instemming ministerraad met steunpakket (09-02-2024)
- Persbericht van de Raad van de EU over goedkeuring instelling van de Oekraïne Faciliteit (28-02-2024)
- Tekst van Verordening 2024/792 tot instelling van de Oekraïne Faciliteit (29-02-2024)
- Informatie van de Raad van de EU over de faciliteit voor Oekraïne
-
De faciliteit voor Oekraïne - Uitleg van de Europese Commissie
Import- en exportmaatregelen
De EU heeft diverse handelsmaatregelen genomen. Met de oprichting van zogenoemde solidariteitscorridors is de export en import van met name agrarische producten zoals graan mogelijk gemaakt. Er is meer dan € 2 miljard vrijgemaakt voor deze logistieke routes, met behulp van bijdragen van de Commissie en internationale financiële instellingen.
Ook zijn met ingang van 4 juni 2022 in de EU alle invoerrechten en quota voor exportproducten uit Oekraïne opgeheven. Dat geldt ook voor de Europese anti-dumping- en vrijwaringsmaatregelen voor staalexport door Oekraïne. De handelsmaatregelen gelden tot en met 5 juni 2025. Voor bepaalde landbouwbouwproducten gelden versterkte vrijwaringsmaatregelen.
Lidstaten konden sinds 24 februari 2022 tijdelijk afzien van douanerechten en btw op de invoer uit derde landen van diverse reddingsmiddelen, zoals levensmiddelen en tenten, voor door de oorlog getroffen Oekraïners. Voor Nederland gold deze vrijstelling tot en met 31 december 2023.
Meer informatie
- Solidariteitscorridors tussen de EU en Oekraïne - uitleg van de Europese Commissie over solidariteitscorridors
- EU-maatregelen voor meer voedselzekerheid in de hele wereld - Uitleg van de Europese Commissie over EU-maatregelen voor meer voedselzekerheid
- Oekraïne en Moldavië: Raad keurt verlenging autonome handelsmaatregelen van de EU goed - Persbericht van de Raad van de EU (13-05-2024)
- Verordening 2024/1392 over tijdelijke handelsliberaliseringsmaatregelen (14-05-2024)
- Persbericht van de Europese Commissie over het afzien van douanerechten en btw op invoer van levensreddende goederen voor Oekraïners (01-07-2022)
- Besluit van de Europese Commissie om vrijstelling van douanerechten en btw op invoer van levensreddende goederen voor Oekraïners met 1 jaar te verlengen (17-04-2023)
De pagina’s van de Europese Commissie, het Europees Parlement en de Raad van de EU bevatten veel informatie over uiteenlopende maatregelen ter ondersteuning van Oekraïne.
De Algemene Rekenkamer en EUROSAI, het samenwerkingsverband van nationale rekenkamers in de EU, werken sinds maart 2022 niet meer samen met de rekenkamers van Rusland en Belarus. Ook is Rusland geen voorzitter meer van de wereldwijde organisatie van rekenkamers, INTOSAI.
Meer informatie
- Russische rekenkamer teruggetreden als voorzitter van wereldwijd verband - Nieuwsbericht van de Algemene Rekenkamer (09-03-2022)
Overzicht onderzoeken
De Europese Rekenkamer heeft een aantal onderzoeken gepubliceerd gerelateerd aan de oorlog in Oekraïne.
Meer informatie
- Advies 03/2023 over het voorstel voor een verordening van het Europees Parlement en de Raad tot instelling van de faciliteit voor Oekraïne (05-10-2023)
- Speciaal verslag 09/2024: Gasleveringszekerheid in de EU (24-06-2024)
- Speciaal verslag 21/2024: Staatssteun in tijden van crisis (23-10-2024)
- Speciaal verslag 05/2025: Cohesiebeleid ten behoeve van vluchtelingen in Europa (12-02-2025)
Laatst geactualiseerd december 2025, stand van zaken oktober 2025.