Coronarekening (editie 3)

Net als in de vorige webpublicatie brengen we het gebruik van financiële steunmaatregelen in kaart. Deze derde webpublicatie omvat nog niet de realisatiegegevens over de maand oktober, dus we kunnen nog niet zien hoe de tweede lockdown het gebruik van steunmaatregelen heeft beïnvloed. Deze publicatie bevat alle realisatiegegevens tot en met september 2020.

Deze pagina biedt een overzicht op hoofdlijnen van de maatregelen. Via het bijbehorende dashboard is nadere informatie te vinden over specifieke maatregelen en de bijbehorende begrotingshoofdstukken. De monitor zal regelmatig ververst en uitgebreid worden.

Ontwikkeling en stand verwachte uitgaven

Met de laatste bijgestelde begroting van 2020 (de Najaarsnota) geeft het kabinet aan zo’n € 31,4 miljard aan coronacrisisgerelateerde uitgaven in het jaar 2020 te verwachten.

Onderstaande figuur laat het effect van de laatste wijzigingen bij de Najaarsnota op de begrote uitgaven voor 2020 zien. Na een aanvankelijke daling tussen juli (€ 39,6 miljard) en  september (€ 34,1 miljard) zien we een verdere daling van de begrote uitgaven per december 2020 (€ 31,4 miljard). In de Najaarsnota geeft het kabinet aan dat dit komt door het doorschuiven van uitgaven naar 2021.

Voor het jaar 2021 worden de uitgaven momenteel geschat op € 14,4 miljard. Hiermee zijn de totale verwachte uitgaven aan coronasteun in de begrotingen 2020 en 2021 € 45,8 miljard.² In totaal gaat het inmiddels om 179 getroffen maatregelen.³

²_{28 juni: € 42,9 miljard, 7 oktober: € 45,2 miljard}

³_{28 juni: 136 maatregelen, 7 oktober: 176 maatregelen}

Uitgaven aan steunmaatregelen (2020 en 2021)

Het grootste deel van de begrote uitgaven wordt besteed aan steunmaatregelen op sociaaleconomisch gebied. Deze maatregelen bestaan onder meer uit subsidies, inkomensoverdrachten, fiscale regelingen en garanties. De NOW-regeling is qua financieel belang de voornaamste steunmaatregel binnen de drie sociaaleconomische steunpakketten van het kabinet. De begrote uitgaven aan de drie verschillende versies van de NOW-regeling maken het grootste deel uit van het totaal aan coronacrisisgerelateerde steun (40%). Elk van de drie versies staat in onderstaande top 10 naar financieel belang van steunmaatregelen. De Algemene Rekenkamer heeft onderzoek gedaan naar de opzet van het beleid ter voorkoming van misbruik en oneigenlijk gebruik in de NOW 1.0- en NOW 2.0-regeling. Uit ons onderzoek bleek onder meer dat de minister van SZW samen met UWV de risico’s op misbruik van de NOW-regeling in beeld heeft, maar ook dat risico’s niet (geheel) zijn afgedekt.

Andere grote uitgaven zien we in de zorgsector, zoals voor de aanschaf van medische hulpmiddelen (€ 1,7 miljard)⁴, testcapaciteit (€ 2,3 miljard) en de zorgbonus (€ 3 miljard).

⁴ _{Saldo van € 1,8 miljard aan uitgaven in 2020 en € 146 duizend aan verwachte ontvangsten in 2021.}

Figuur 3 schetst het verloop van de verwachte totale uitgaven aan de drie NOW-regelingen tussen juli en december 2020. Voor zowel de NOW 1.0 als de NOW 2.0 geldt dat de oorspronkelijk begrote uitgaven naar beneden zijn bijgesteld.⁵ De NOW 1.0 is bijgesteld van € 9,5 miljard in april naar € 8,7 miljard in december, de NOW 2.0 van € 12,7 miljard in juli naar € 5,3 miljard in december. De NOW 3.0 is begroot op € 5,4 miljard en kent een langere looptijd dan beide vorige regelingen (1 oktober 2020 – 30 juni 2021).

Van de NOW 1.0 weten we op basis van CBS-gegevens inmiddels dat het voorlopige bedrag aan gerealiseerde voorschotten € 7,9 miljard bedraagt.⁶ Redenen van de bijstellingen zijn het beperktere gebruik van de regeling en kasschuiven naar het jaar 2021. Ter vergelijking: van de NOW 1.0 maakte 6,5% van de bedrijven gebruik, van de NOW 2.0 2,9%.⁷

⁵ _{NOW 1: 1 maart – 31 mei 2020, NOW 2.0: 1 juni – 30 september 2020}

⁶ _{https://www.cbs.nl/nl-nl/maatwerk/2020/46/gebruik-van-steunmaatregelen-corona-per-30-september}

⁷ _{https://www.cbs.nl/nl-nl/maatwerk/2020/46/gebruik-van-steunmaatregelen-corona-per-30-september}

UWV heeft gedetailleerde gegevens gepubliceerd over het gebruik van de NOW 1.0 en 2.0.⁸ Hierin is per bedrijf te zien welk bedrag is toegekend. Onderstaande figuur laat zien dat in beide NOW-regelingen KLM het hoogste bedrag aan NOW-subsidie ontving.

_{⁸ https://www.uwv.nl/overuwv/pers/uwv-documenten/index.aspx; https://now-inzichtelijk.nl/}

Uitgaven per begrotingshoofdstuk (2020 en 2021)

Op verschillende begrotingen zien we lagere begrote uitgaven in december ten opzichte van september. Op de begroting van het Ministerie van SZW komt dit voornamelijk door de bijstellingen van de NOW-bedragen. Op de begroting van het Ministerie van Financiën is het bedrag omlaag gegaan omdat er van de garantie Herverzekering leverancierskredieten minder gebruik is gemaakt dan verwacht (bijstelling van de verwachte uitgaven van € 1 miljard naar € 240 miljoen). Maatregelen genomen naar aanleiding van de tweede golf van het nieuwe coronavirus zorgen voor hogere uitgaven op de begroting van het Ministerie van VWS. Er is bijvoorbeeld meer geld gereserveerd voor de aanschaf van medische hulpmiddelen (van € 1,6 naar € 1,8 miljard) en voor testcapaciteit (van € 551 naar € 929 miljoen). Medische hulpmiddelen worden aangeschaft via het Landelijk Consortium Hulpmiddelen (LCH). Het Ministerie van VWS verschaft hiervoor voorschotten aan het LCH (de uitgaven van € 1,8 miljard) en staat voor een onbeperkt bedrag garant (meer hierover in ons onderzoek Coronacrisis: de risico’s van garanties en leningen voor de overheidsfinanciën De Algemene Rekenkamer deed eerder onderzoek naar het functioneren van de testketen in het voorjaar van 2020. Omdat de zorgbonus veel meer wordt aangevraagd, zijn de begrote uitgaven met € 2 miljard voor 2020 hoger dan in september werd verwacht (€ 1,3 miljard). Voor de ontwikkeling en aanschaf van vaccins en medicatie is een bedrag van € 123 miljoen in 2020 en € 635 miljoen in 2021 begroot.

Uitgaven per instrument

Subsidies (zoals de NOW) en inkomensoverdrachten (bijvoorbeeld de TOZO) zijn de voornaamste instrumenten om steun in de coronacrisis te verlenen. Het kabinet maakt daarnaast gebruik van onder meer garanties en leningen. Garanties zijn een vorm van verzekeren en leiden pas tot uitgaven wanneer er een beroep op wordt gedaan. Ministers moeten er wel voor zorgen dat het maximale bedrag als verplichting in de begroting wordt opgenomen.

In de afgelopen maanden heeft de Staat der Nederlanden zich met 14 coronacrisisgerelateerde risicoregelingen garant gesteld voor met name steun aan bedrijven en de zorgsector. In totaal gaat het bij deze garanties volgens de Najaarsnota inmiddels om een bedrag van € 64,9 miljard aan verplichtingen. Voor leningen gaat het om een bedrag van € 1,8 miljard. Hierbij loopt de overheid het risico dat deze niet volledig terugbetaald worden. Uit ons onderzoek Coronacrisis: de risico’s van garanties en leningen voor de overheidsfinanciën blijkt dat ministers zich daarbij niet altijd aan de regels hebben gehouden die sinds enkele jaren gelden bij het verstrekken van deze risicoregelingen.

Met de aanvullingen op het steun- en herstelpakket van eind oktober 2020 zijn garantieregelingen, zoals de Garantie Ondernemingsfinanciering en de Klein Krediet Corona Garantieregeling,  verlengd tot en met 30 juni 2021. De Verruiming Borgstelling MKB is verlengd tot eind 2021. Deze ophogingen en een aantal nieuwe garanties (Eurofins, Synlab, Testmaterialen en U-Diagnostics) zorgen ervoor dat het totale garantiebedrag is gestegen ten opzichte van september, het meetmoment van ons voorgenoemde rapport over de risico’s van garanties en leningen.

Naast algemene steun via bijvoorbeeld de NOW-regelingen krijgen KLM en IHC ook nog individuele steun via leningen en garanties. Voor de periode maart tot en met augustus 2020 gaat het om steun voor 4 bedrijven, ter waarde van € 3,5 miljard. Er zijn ook bedrijven die wel steun hebben aangevraagd, maar niet hebben ontvangen. In ons rapport Individuele steun aan bedrijven tijdens de coronacrisis constateren we dat ministers geleerde lessen uit het verleden doorgaans hebben toegepast. 

Gebruik van sociaaleconomische steunmaatregelen

Op basis van CBS-gegevens⁹ blijkt dat inmiddels in totaal zo’n 500 duizend ondernemers gebruik hebben gemaakt van steunmaatregelen (peildatum eind september 2020). Dat is 29% van het totale aantal bedrijven. Het grootste aantal hiervan gebruikt de TOZO, TOGS en het uitstellen van belastingbetaling. Uit de CBS-cijfers wordt ook duidelijk dat 40% van de gebruikers van de NOW 1.0 ook gebruikmaakt van de NOW 2.0 en dat 18% van de gebruikers van de TOGS gebruikmaakt van de opvolger TVL.

⁹ _{https://www.cbs.nl/nl-nl/maatwerk/2020/46/gebruik-van-steunmaatregelen-corona-per-30-september}

Begrotingsjaar 2021

Zoals we in het begin hebben aangegeven worden de uitgaven aan steunmaatregelen voor 2021 nu geschat op € 14,4 miljard. Bij indiening van de begrotingen 2021 was dit nog € 11,2 miljard. Het verschil wordt deels verklaard door het doorschuiven van NOW-subsidies. Een klein deel betreft hogere uitgaven aan de TOZO en de TVL. Van het oorspronkelijke bedrag voor de beschikbaarheidsvergoeding voor het openbaar vervoer (€ 1,3 miljard) is € 500 miljoen doorgeschoven naar 2021. Bij de begroting van het Ministerie van VWS zien we hogere verwachte uitgaven aan testcapaciteit (circa € 1 miljard) en vaccinontwikkeling (€ 335 miljoen).

Slot

We verwachten op Verantwoordingsdag (19 mei 2021) een volgende update van deze rapportage te publiceren. Daarin zullen we terugblikken op 2020. De komende maanden zullen we ons interactieve dashboard van de coronarekening wanneer nodig actualiseren.