Risico op mislopen van miljarden uit coronaherstelfonds van EU

Nieuwsbericht | 21-05-2025 | 11:00

In wat officieel de Herstel- en Veerkrachtfaciliteit heet, is € 650 miljard voor alle EU-lidstaten beschikbaar. Nederland heeft aangegeven geen beroep te doen op leningen uit dit fonds, maar ontvangt wel subsidies. Deze worden ingezet voor maatregelen die onder andere bijdragen aan de ‘groene en digitale transitie’. Daar is maximaal € 5,4 miljard voor beschikbaar. Het kabinet verwacht dat dit geld daadwerkelijk aan Nederland zal worden uitbetaald. 

Vertragingen en problemen in de uitvoering

Maar dan moet lidstaat Nederland wel voldoen aan de voorwaarden. Zo moeten tijdig de afgesproken mijlpalen en doelstellingen gerealiseerd zijn. Vertragingen en problemen in de uitvoering hebben ertoe geleid dat planningen zijn opgeschoven. Hierdoor nemen de risico’s richting de einddatum van het herstelfonds in 2026 toe. Ook kan de Europese Commissie hoge kortingen opleggen als hervormingen die verbonden zijn aan subsidies uit dit fonds niet worden gerealiseerd.
Van de € 5,4 miljard die Nederland kan ontvangen is inmiddels € 2,5 miljard binnen. Dat ging niet zonder moeite. Zo kon Nederland aanvankelijk bij een steekproef van de Europese Commissie van sommige van de 75.000 laptops, tablets en internetrouters voor scholieren en leerlingen in de coronapandemie niet aantonen dat deze daadwerkelijk gebruikt zijn voor onderwijs vanuit huis. Dat was aanvankelijk ook niet nodig volgens de afspraken met de Europese Commissie. Pas na extra zoekslagen kon met een factuur bewezen worden dat dit het geval is geweest.

Verantwoording onderschat, kortingen door EU vormen risico

Met name de minister van Financiën heeft de vereisten van verantwoording voor deze plannen flink onderschat. Veel maatregelen uit het Nederlandse plan waren al in uitvoering of afgerond. Hierdoor moet met terugwerkende kracht via documenten of controles aangetoond worden dat aan de subsidievoorwaarden is voldaan. Nederland is van plan dit jaar en in 2026 de resterende drie betaalverzoeken voor dit fonds in te dienen. Of de resterende € 2,9 miljard aan subsidies toegekend wordt is onzeker, meldt de Algemene Rekenkamer in het jaarlijkse verantwoordingsonderzoek. 
Als een minister onvoldoende kan aantonen dat de hervormingen in het plan worden doorgevoerd, kan ‘Brussel’ per geval maximaal € 600 miljoen korting opleggen.

Ook na wijziging resteert risico

Om die reden heeft de minister van Financiën in maart bij de EU om 15 wijzigingen gevraagd in het oorspronkelijk Nederlandse plan. Dit betreft onder meer projecten voor de beveiliging van het spoornet (European Rail Traffic Management System, ERTMS), een vrachtwagenheffing in plaats van een autobelasting en een wettelijke basisverzekering voor arbeidsongeschiktheid bij zelfstandigen. Toch is daarmee het risico niet geweken. Naarmate het einde van het HVP nadert, neemt de druk op de uitvoering van het plan toe, wat de risico's verder vergroot.
Nederland was al de laatste lidstaat met een plan met maatregelen voor dit coronaherstelfonds. De gang van zaken met de eerste betaalverzoeken heeft geleerd dat Nederland meer informatie moet aanleveren aan de Europese Commissie dan de informatie die al was verzameld voor de controlewerkzaamheden op nationaal niveau.
De Algemene Rekenkamer beveelt de minister van Financiën voor de resterende betaalverzoeken aan in kaart te brengen welke maatregelen haalbaar zijn – of tijdig alternatieven te bedenken. Dit om verdere risico’s om subsidies mis te lopen te beperken. Over haalbare maatregelen en de risico’s moet de minister transparant naar de Kamer zijn.