Risico’s aansturing bouw PALLAS-reactor

Rapport | 21-05-2025

In september 2022 heeft het kabinet besloten € 1,3 miljard te reserveren voor een investering in de bouw van een nieuwe kernreactor voor onderzoek, de PALLAS-reactor. Met de investering wil de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) bijdragen aan de leveringszekerheid van medische isotopen, de ontwikkeling van innovatieve kankertherapieën en het uitvoeren van nucleair energie-onderzoek.

Waarom investeren?

Medische isotopen spelen een belangrijke rol in de diagnose en behandeling van verschillende vormen van kanker. Met de huidige kernreactor produceert de stichting Nuclear Research & consultancy Group (NRG) 60 tot 70% van de Europese, en 30% van de wereldwijde vraag naar medische isotopen. Daarmee bedient de stichting  zo’n 30.000 patiënten per dag. De reactor is actief sinds 1961, is aan het einde van zijn levensduur en kent steeds vaker storingen. Zonder vervanging komt de beschikbaarheid van medische isotopen in gevaar. Voor de productie van medische isotopen bestaat geen alternatief dan een reactor. Daarin verschilt de PALLAS-reactor van een kerncentrale, waarvoor geldt dat het opwekken van elektriciteit ook op andere manieren kan.

Conclusie

De minister van VWS moet 2 belangen dienen: de leveringszekerheid van medische isotopen voor patiënten in de toekomst, en de beheersing van de uitgaven voor de bouw van de PALLAS-reactor die de isotopen gaat produceren. Beide belangen worden binnen het ministerie van VWS afgewogen. De minister heeft namelijk zowel de rol van beleidsmaker als (enig) aandeelhouder.
Het ministerie van VWS werkt hard om de aanbevelingen uit de Gate Review op te volgen. Voor de minister van VWS is de afronding van deze taak een voorwaarde om de bouw van de PALLAS-reactor van start te laten gaan. Desondanks blijven er risico’s die onlosmakelijk verbonden zijn aan een groot en langdurig bouwtraject.
Hoewel de regeling Grote Projecten achteraf de Tweede Kamer meer inzicht geeft, is het goed te beseffen dat het handelingsperspectief van de Kamer beperkt is als de bouw eenmaal van start is. De ervaring leert dat aanpassingen aan een planning of ontwerp van nucleaire installaties tijdens de bouwfase leiden tot vertraging en kostenoverschrijdingen. Uit onze gesprekken met externe deskundigen bleek dat vertragingen en kostenoverschrijdingen bij de bouw van kerncentrales in Finland en Frankrijk veroorzaakt werden door discussie over het ontwerp en onvoorziene omstandigheden. Met het beleggen van de rollen van aandeelhouder en beleidsmaker bij twee directies (respectievelijk PMI en GMT) van één Directoraat-Generaal van het ministerie, wordt een zeer minimaal systeem van checks and balances ingericht. Terwijl een transparante afweging van de belangen die in het geding zijn, leveringszekerheid en beheersing van de uitgaven, van belang is. Dat baart ons zorgen. En als de bouw eenmaal van start is gegaan, is er in de praktijk geen weg meer terug.

Aanbevelingen

Het is onwenselijk als de Tweede Kamer voor voldongen feiten komt te staan bij de bouw van de PALLAS-reactor en het verstrekken van leningen daarvoor.
We bevelen de Tweede Kamer daarom aan om de minister met spoed aan te spreken op:

1. De afweging die de minister bij het vaststellen van het definitieve ontwerp maakt tussen het belang van toekomstbestendige productie van medische isotopen, en de daarvoor benodigde financiële middelen van de rijksoverheid; 
2. Het toezicht van de minister op de kwaliteit van de kostenramingen die bij de besluitvorming gebruikt worden;
3. Zeggenschap en keuze-opties die de minister heeft als in de toekomst de kosten (veel) sterker stijgen dan bij de start van de bouw voorzien was.

Lees meer over dit onderzoek in paragraaf 4.5.2 (pagina 57) van Resultaten verantwoordingsonderzoek 2024 ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.