Bescherming bestaansminimum bij betalingsregelingen

Rapport | 21-05-2025

In dit onderzoek richten we ons op de tenuitvoerlegging door het Centraal Justitieel Incassobureau (CJIB) (incasso). In het rapport Betalingsregelingen bij uitvoeringsorganisaties van het Rijk onderzocht de Algemene Rekenkamer betalingsregelingen bij 3 uitvoeringsorganisaties: de Belastingdienst, CAK en het CJIB. De uitvoeringsorganisaties bieden betalingsregelingen aan om openstaande rekeningen te innen bij burgers die niet in 1 keer kunnen betalen. Tegelijkertijd moet de overheid volgens de Rijksincassovisie voorkomen dat deze burgers onnodig dieper in de schulden raken. Ze moeten voldoende geld overhouden voor bijvoorbeeld de dagelijkse boodschappen (leefgeld).

In 2023 bleek dat standaardregelingen bij de Belastingdienst, het CAK en het CJIB goed toegankelijk waren, maar dat zij niet duidelijk waren over de mogelijkheid voor burgers om gebruik te maken van maatwerk bij betalingsregelingen. Daarnaast constateerden we dat de uitvoeringsorganisaties bij het bepalen van het maandbedrag van zo’n maatwerkregeling te weinig rekening hielden met het bestaansminimum: een noodzakelijk minimumbedrag om van te leven.

We hebben in dit verantwoordingsonderzoek 2024 bij Justitie en Veiligheid (JenV) onderzocht of het CJIB naar aanleiding van onze conclusies verbeteringen heeft doorgevoerd. Zowel in de communicatie als in het proces van maatwerkregelingen. Worden financieel kwetsbare burgers nu beter beschermd en komen zij niet onder het bestaansminimum terecht?

Conclusie en oordeel

Het CJIB kan niet als enige het bestaansminimum beschermen, hier is meer voor nodig.
Bij het afsluiten van maatwerkregelingen wordt het bestaansminimum van burgers beter beschermd door de verbetermaatregelen die het CJIB de afgelopen 2 jaar heeft getroffen. Het CJIB slaagt er echter niet in zijn eentje in het bestaansminimum van burgers volledig te beschermen. Hier is meer voor nodig. De overheid kan het bestaansminimum van burgers alleen beschermen als alle overheidspartijen die met schulden te maken hebben daarbij betrokken zijn. Onder andere de volgende rijksbrede initiatieven kunnen hieraan bijdragen:

• Betalingsregeling Rijk;
• Vorderingenoverzicht Rijk;
• Eén overheidsloket voor schulden bij het Rijk. 

De uitvoering van deze initiatieven is van groot belang om toe te werken naar een overheid die het bestaansminimum van burgers beschermt.

Naast dit onderzoek bij het CJIB, hebben we ook onderzocht hoe de Belastingdienst opvolging geeft aan ons rapport Betalingsregelingen bij uitvoeringsorganisaties van het Rijk. Zie hiervoor ons Rapport bij het jaarverslag 2024 Ministerie van Financiën. De Algemene Rekenkamer concludeert in dat onderzoek dat de Belastingdienst het bestaansminimum van burgers die een maatwerkregeling aanvragen nog niet volledig beschermt. We handhaven daarom de onvolkomenheid bij de Belastingdienst. Het CJIB wijkt hiermee dus in positieve zin af van de Belastingdienst. Bij beide organisaties zagen we in 2023 tekortkomingen bij de maatwerkregelingen. CJIB had die eind 2024 opgelost, de Belastingdienst niet.