’Het verantwoordingsonderzoek is het hartritme van de Algemene Rekenkamer’
Het verantwoordingsonderzoek is het hartritme van de Algemene Rekenkamer, het klopt continu, het is er altijd. Miranda Pirkovski is directeur verantwoordingsonderzoek en Jeanine Strijk is projectleider van het C-team, dat het verantwoordingsonderzoek in goede banen leidt. Een week voor Verantwoordingsdag voelen zij de hartslag duidelijk. Die is namelijk flink verhoogd.
In het voorjaar komt alles bij elkaar. Miranda Pirkovski: “Dan ben je met 3 cycli tegelijk bezig”, vertelt ze een kleine week voor Verantwoordingsdag. Bij de Algemene Rekenkamer trekken ze dan de eindsprint voor het verantwoordingsonderzoek over het afgelopen jaar. Miranda: “Het is een heel intensief proces. Als een cyclus bijna is afgerond, zoals nu, starten de teams de volgende alweer op. Tenslotte zijn we alweer bijna halverwege 2023.” En straks komt de begroting voor 2024 er ook weer aan. Ook daar heeft de Algemene Rekenkamer een product bij: de begrotingsbrieven.
De Algemene Rekenkamer doet meer onderzoek dan het verantwoordingsonderzoek. Maar het VO, zoals de medewerkers het afkorten, is het ‘hart’ van de Rekenkamer zegt Miranda. “Het is onze wettelijke taak en het gaat het hele jaar door.” Jeanine Strijk: “Een derde van de onderzoekers houdt zich bezig met het verantwoordingsonderzoek. Op elk begrotingshoofdstuk zitten wel 10 mensen: voor onderzoek naar de resultaten van beleid, naar de bedrijfsvoering en naar de financiën.”
Zo vlak voor Verantwoordingsdag is zelfs meer dan de helft van de medewerkers van de Algemene Rekenkamer bezig met ‘V-day’. De presentatie van het verantwoordingsonderzoek vraagt namelijk veel georganiseer. Verantwoordingsdag bestaat pas sinds 2000. Voorheen kwamen de jaarverslagen van het Rijk, inclusief het oordeel van de Algemene Rekenkamer, in het najaar naar de Tweede Kamer. Op verzoek van de Kamer is dat moment naar voren gehaald. Het is een belangrijk, officieel moment in het politieke jaar geworden. Miranda: “Buitenlandse rekenkamers zijn jaloers dat wij zo’n zichtbaar moment hebben. ‘Dat hebben jullie goed gedaan’, zeggen ze tegen ons.”
Verantwoordingsdag: een zichtbaar moment waar buitenlandse rekenkamers jaloers op zijn
Niet alleen de timing van het verantwoordingsonderzoek is veranderd. Het onderzoek zelf is met zijn tijd meegegaan, vertelt Jeanine. Vroeger zaten de onderzoekers van de Algemene Rekenkamer alleen achter boeken en dossiers. Nu gaan ze er veel meer op uit. Jeanine: “We proberen nieuwe methoden te vinden om onderzoek zo efficiënt mogelijk te doen. Tenslotte worden wij betaald van belastinggeld.”
Ritueel
Het onderzoek van de Rekenkamer is ook maatschappelijk belangrijker geworden. Wat er ‘supersterk’ aan is, zegt Miranda, is dat het zo consistent is. “Elk jaar meten we onderwerpen op dezelfde manier, zowel per departement als rijksbreed. Wij schieten niet op een onderdeeltje, dat doet iedereen al. Wij kijken waarom dingen elk jaar weer goed of fout gaan. Waarom doet het ene departement het altijd beter dan het andere?” Dat overzicht, die vaste structuur of aanpak zijn belangrijk in een maatschappij waar veel onrust te zien is, zegt ze. “Wij kunnen rust brengen, daarom is dat VO zo mooi. Het VO is een ritueel en we hebben rituelen nodig. Het VO sluit de begrotingscyclus af. Er zit een structuur in, een cadans.”
Ook inhoudelijk doen de onderzoeken van de Algemene Rekenkamer ertoe. Miranda: “Je kunt echt iets in gang zetten, impact hebben op meerdere gebieden. Denk aan ons onderzoek naar algoritmes. De hele wereld kijkt mee wat Nederland op dat terrein doet. Hetzelfde geldt voor integrale verslaggeving: duurzaamheid betrekken in je onderzoek.”
Anker
De Algemene Rekenkamer draagt zo echt iets bij aan de maatschappij, zegt Miranda. Ze levert voorspelbaarheid en stabiliteit. Als er een nieuw kabinet aantreedt, wil het weten wat de Rekenkamer in de loop der jaren over verschillende onderwerpen heeft gezegd. “Dan hebben wij als enige het overzicht.” Zo is de Rekenkamer een ‘anker’ voor het kabinet, zegt ze. Ook de Tweede Kamer leunt op de Rekenkamer. Je ziet dat bijvoorbeeld bij parlementaire enquêtes. Miranda: “Dan komen ze vragen wat onze onderzoeken daarover hebben opgeleverd. Wij leveren dan een samenvatting of overzicht. Het mooie is dat wij onafhankelijk zijn, we vallen niet onder het bewind van een minister, we blijven altijd bij de feiten. We laten zien wat de feiten en de cijfers zeggen, we interpreteren niet.”
"We laten zien wat de feiten en cijfers zeggen"
In die zin functioneert de rijksoverheid echt anders dan een bedrijf, benadrukt ze. Het werk van de Rekenkamer speelt zich af in de ‘politieke kern’. Voor de medewerkers is de rol die zij hebben wel eens spannend. Hun werk is voor iedereen zichtbaar. Het bestaat uit het ‘vertalen’ van ‘heel ingewikkelde informatie’. Dat kost veel tijd. Jeanine: “Die tijd is nu eenmaal nodig. Wij waarborgen dat feiten zijn geverifieerd en ministeries krijgen altijd de kans om feiten aantoonbaar te weerleggen voordat we iets publiceren. We gooien niet zomaar een rapportje over de schutting.”