Met de Rekentafel gaan onderzoekers van de Algemene Rekenkamer in gesprek met burgers. Het eerste rondje Nederland zit erop. Van Amersfoort tot Zevenaar en van Hengelo tot Den Haag: wat zijn de ervaringen? En wat is de winst van de Rekentafel?
De Rekentafel in Zeewolde
“Wat is je voorkeur, de marine of de landmacht?”
“Heb je even tijd, mag ik je wat vragen?”
“U ziet eruit als iemand die een eigen zaak heeft!”
Welke van deze 3 zinnen is níet geschikt als openingszin waarmee je argeloze voorbijgangers of beursbezoekers uitnodigt voor een gesprek aan de Rekentafel? De tweede zin, leren we van projectleider Ruiter Janssen en onderzoeker Veiligheid en Buitenland Paulien Hesselink. Want op deze zin antwoorden mensen met ‘nee’, geen tijd’ en dan lopen ze door.
“Je moet het zo zien”, legt Paulien uit, “de Rekentafel is een bijzonder voorwerp dat voorbijgangers intrigeert. Zo is hij ook ontworpen: mensen blijven stilstaan om ernaar te kijken. Maar dan ben je er nog niet. Want je moet je koudwatervrees overwinnen om aan onbekende mensen te vragen of ze willen aanschuiven aan de Rekentafel.”
Om dit ongemak voor te zijn, zijn de 30 onderzoekers die meedoen aan de Rekentafelgesprekken getraind in het omgaan met werving van gespreksdeelnemers. En daarin leerden ze een belangrijke les, namelijk open nooit met een vraag waarop mensen alleen ‘ja’ of ‘nee’ kunnen antwoorden. Paulien paste dit principe toe. “Toen ik in Zeewolde bij het onderwerp veiligheid vroeg: ‘Wat is je voorkeur, de marine of de landmacht?’ moesten mensen echt nadenken om een antwoord te geven. Dan ben je meteen in gesprek.”
Het gespreksthema bepaalt deels ook de belangstelling om aan te schuiven bij de Rekentafel. Ruiter: “Bij ‘participatie van burgers in Venlo verliep de werving moeizaam, maar in Zeewolde wilden mensen al in gesprek voor we goed en wel begonnen waren. En in Amersfoort vroegen mensen uit zichzelf of ze aan tafel mochten aanschuiven, om te reageren op de stelling ‘Met betaling van belasting draag je bij aan een betere samenleving. Toch?’”
Van krantenartikel tot gespreksopener
De gesprekken aan de Rekentafel verlopen volgens een vaste gespreksmethode, met kaartjes waarop stellingen en argumenten staan. Het gaat om luisteren en verdiepende vragen stellen, in discussie gaan is niet de bedoeling. “De methode is alleen een middel. Het belangrijkste is dat mensen zich gehoord voelen”, stelt Paulien. Al kwam ze soms in de verleiding toch in discussie te gaan.
In Zeewolde was de stelling ‘De veiligheid van Nederland gaat boven alles. Toch?’ Niet toevallig is Zeewolde een kanshebber als locatie voor een nieuwe Defensiekazerne. “Ik sprak een militair die het zó stellig eens was met de komst van de kazerne, dat ik het bijna wilde opnemen voor al die mensen die het er niet mee eens waren. Maar dat vond ik juist interessant.”
Vaststaat dat de gesprekken altijd verrassend zijn. “In Zeewolde begon iedereen dus meteen over die kazerne”, blikt Paulien terug. “Terwijl het publiek in Den Haag bij hetzelfde thema aan heel andere dingen dacht, zoals klimaatverandering of integratie.”
Soms levert een gesprek iets extra's op. Een van de bezoekers, een goed geïnformeerde oud-medewerker van de Raad van State, schreef na zijn gesprek aan de Rekentafel een artikel voor de lokale krant van Zeewolde. Op de Horecavakbeurs in de Rotterdamse Ahoyhallen kregen Rekenkameronderzoekers de kans om de mening van horecaondernemers te horen, wat eerder niet lukte met een enquête onder deze doelgroep. Ruiter: “Zo werd de Rekentafel een echte gespreksopener.”
De Rekentafel in Venlo
De kracht van de Rekentafel
Paulien, Ruiter en hun collega’s zijn positief over de Rekentafel. Wat vinden zij de kracht van de Rekentafel?
Paulien: “Je ervaart dat je aannames juist níet kloppen. De meningen zijn breder dan wij denken. Als ik bijvoorbeeld kijk naar de ontwikkelingen bij Defensie, met de nieuwe NAVO-norm, dan zal het niet de laatste keer zijn dat er een nieuwe kazerne gebouwd wordt. En dan kunnen bestuurders op lokaal, provinciaal en landelijk niveau hier veel van leren.”
Volgens Ruiter ligt de kracht in de kans nieuwe ideeën op te doen, buiten je eigen scope. “Dat is echt een verrijking. Niet voor niets zeggen veel onderzoekers na afloop met een twinkeling in de ogen: ‘Wow, dit was echt interessant!’”
Het verschil maken
De uitkomsten van de Rekentafel geven extra perspectief aan de risicoanalyse, een soort verkenning voor nieuwe onderzoeksonderwerpen. Ruiter: “We hebben de ambitie om dit jaar onderzoek te doen naar een onderwerp dat is voortgekomen uit de Rekentafel.” Ook is het tijd om de Rekentafel verder te ontwikkelen, bijvoorbeeld met verfijning van de gespreksmethode.
Dan rest nog de vraag wat het publiek eraan heeft, behalve dan een leuk gesprek met een onderzoeker over een maatschappelijk relevant onderwerp. Paulien ziet het breder: “De missie van Supreme Audit Institutions, waaronder de Algemene Rekenkamer, is making a difference in the life of citizens, kortom: het verschil maken in de levens van de mensen.
Soms vergeten we dat, omdat we vaak eerst kijken naar hoeveel geld er omgaat in een bepaald onderwerp en daarna hierover gesprekken voeren met de ministeries. Terwijl misschien een onderzoek naar scholieren die vastlopen in het onderwijs net zo of misschien nog waardevoller is. De Rekentafel helpt ons met deze blik te kijken. Maar het grootste voordeel is dat de Rekentafel mensen de kans geeft invloed uit te oefenen op onze onderzoeksprogrammering. Een mooie bijdrage aan de democratie!”