Rechtmatige besteding publiek geld is serieuze zaak

Algemene Rekenkamer waarschuwt Rijk:

Het Rijk is in 2019 voor meer dan 1% onrechtmatig verplichtingen aangegaan met publiek geld. Eén van de oorzaken is de verwerving van een groot pakket aandelen in Air France – KLM.

Beeld: Hollandse Hoogte

Dit is gebleken bij controle van de rijksrekening tijdens het verantwoordingsonderzoek over 2019 van de Algemene Rekenkamer. Daarmee is de tolerantiegrens overschreden, iets wat sinds 2008 niet meer was voorgekomen.
De Algemene Rekenkamer zet hierom een kritische kanttekening bij de goedkeuring van de rijksrekening. Zij vindt dit een serieuze zaak, die de aandacht behoeft van beide Kamers der Staten-Generaal. “Het nakomen van gemaakte afspraken is geen vrijblijvende keuze, maar een voorwaarde voor een goed functionerende democratie. En die regels zijn niet alleen bedoeld voor de makkelijke momenten, maar ook voor crisistijd en crisismaatregelen.” Met de oproep: parlement, let op uw saeck, onderstreept de Algemene Rekenkamer dat dit tevens geldt als waarschuwing voor het lopende jaar, waarin heel veel publiek geld wordt ingezet voor noodmaatregelen ter bestrijding van de coronacrisis.

Verwerving aandelen Air France - KLM

Overschrijding van de 1%-norm komt onder meer doordat de verwerving van € 744,4 miljoen aan aandelen Air France – KLM niet rechtmatig is verlopen. De minister deed de aankoop, zonder eerst het parlement te informeren, zoals de wet verplicht. Maar omdat het parlement de aandelenverwerving achteraf heeft goedgekeurd, maakt de Algemene Rekenkamer geen formele aantekening bij de verklaring van goedkeuring over de rijksrekening 2019.
Als die bijzondere transactie buiten beschouwing blijft, is de norm, net als in 2018, nipt gehaald. Een andere opvallende uitgave betreft  de verplichting die de minister van Economische Zaken en Klimaat (EZK) is aangegaan om een voorschot van netto € 90 miljoen te betalen aan de NAM, in verband met het sneller beëindigen van de gaswinning uit het Groningenveld. De Algemene Rekenkamer heeft niet vast kunnen stellen of dit bedrag redelijk is bepaald. Ook is onduidelijk waarvoor de minister precies heeft betaald. Daarom beoordeelt de Algemene Rekenkamer de rechtmatigheid van deze transactie als onzeker.

Resultaten beleid beter in beeld brengen

Uit haar verantwoordingsonderzoek over 2019 trekt de Algemene Rekenkamer ook de les dat de rijksoverheid de resultaten van beleid beter in kaart moet brengen. Dat draagt bij aan de aanpak van de nieuwe vraagstukken, waarmee de samenleving in het lopende en de komende jaren wordt geconfronteerd.

Nederland staat voor vraagstukken als de energietransitie, het stikstofbeleid, de gevolgen van klimaatverandering en de personeelstekorten in het onderwijs, de zorg en de politie. Dit is nog naast de bestrijding van de coronacrisis en de economische gevolgen daarvan. Hiervoor is vaak nieuw beleid nodig, dat zichzelf nog niet bewezen heeft. Dan loont het om nauwgezet te volgen of de aanpak de verwachtingen waarmaakt of moet worden bijgesteld en dit ook te delen met het parlement. Alleen dan kan ervan geleerd worden.
Uit het verantwoordingsonderzoek over 2019 blijkt dat dit leren en bijstellen nog geen staande praktijk is bij alle ministers. De Algemene Rekenkamer onderzocht het verloop van extra uitgaven voor 9 ‘intensiveringen’ van het kabinet-Rutte III. De rijksoverheid spant zich in voor beter zicht op de resultaten van beleid. Maar in de fase van de uitvoering van beleid blijken de resultaten vaak uit het zicht te raken.

De Algemene Rekenkamer concludeert dat het gelukt is om het extra geld in 2019 uit te geven, waar het in 2018 maar moeilijk aan het rollen kwam. Nu het geld wel is besteed, blijkt uit het onderzoek naar de 9 intensiveringen dat vaak onduidelijk is of het doel ervan binnen bereik komt of behaald is.
Bij 3 van de 9 intensiveringen - uitbreiding van uren voor de voorschoolse educatie, toename van het gebruik van de kinderopvangtoeslag en versterking van het netwerk van ambassades – waren concrete resultaten te zien. Bij de meeste andere intensiveringen is niet altijd duidelijk of het beoogde doel is bereikt (bijvoorbeeld verlagen van de werkdruk in het basisonderwijs), is het doel op de achtergrond geraakt (bijvoorbeeld bij de aanleg van snelfietspaden), of is het doel veranderd (bijvoorbeeld bij het Programma Aardgasvrije Wijken).
De informatie hierover aan het parlement moet beter, vindt de Algemene Rekenkamer. Voordat de ministers het extra geld ontvingen voor de intensiveringen, moesten zij de minister van Financiën een vertrouwelijk bestedingsplan ter goedkeuring voorleggen. De Tweede Kamer kan daardoor niet nagaan of er volgens dat plan is gewerkt. De Algemene Rekenkamer sluit zich hierom aan bij de wens van de Tweede Kamer om de bestedingsplannen openbaar te maken. Vanaf het moment dat de minister van Financiën het plan goedkeurt, is er immers geen reden meer voor vertrouwelijkheid.

Informatiebeveiliging

Het Ministerie van Buitenlandse Zaken loopt risico’s in de beveiliging van onder andere de informatie-uitwisseling met de Europese Unie en de NAVO. Van de 11 systemen die het ministerie gebruikt, blijkt er maar 1 volledig goedgekeurd (geaccrediteerd). De Rekenkamer stelt vast dat de minister de afgelopen 3 jaar te weinig heeft gedaan om dit probleem op te lossen. Ook omdat de minister de Tweede Kamer hierover een erg positief beeld schetst, is dit voor de Algemene Rekenkamer reden om dit te beoordelen als een ernstige onvolkomenheid. Zo heeft de bewindsman de Tweede Kamer laten weten dat hij desnoods kan terugvallen op ‘de traditionele manier van communiceren’ als digitale uitwisseling van informatie stokt.
De Algemene Rekenkamer signaleert dat informatiebeveiliging in vergelijking met 2018 beter op het netvlies staat binnen het Rijk. Toch zag zij rijksbreed 10 keer dat er risico’s worden gelopen in de informatiebeveiliging, waarmee deze bovenaan de lijst meest gesignaleerde onvolkomenheden staat.
De Algemene Rekenkamer beveelt in dit verband ministeries, Hoge Colleges van Staat en andere rijksorganisaties ook aan ethische hackers in te zetten om zwakke plekken in de beveiliging bloot te leggen.

Betere bedrijfsvoering Belastingdienst

De Algemene Rekenkamer constateert dat de Belastingdienst er het afgelopen jaar in is geslaagd de bedrijfsvoering te verbeteren. Achterstanden bij de aanpak van verouderde ICT-systemen zijn iets ingelopen. De organisatie heeft beter zicht gekregen op de in- en uitstroom van belastingambtenaren. De Belastingdienst heeft het beheer van de processen om tot goede uitvoering van belastingtaken te komen in 2019 zodanig verbeterd, dat de Algemene Rekenkamer dit niet langer als problematisch ziet.
Dit betekent nog niet dat de Belastingdienst uit de gevarenzone is. Nog steeds is het risico op storingen in de 181 verouderde applicaties waarmee de dienst werkt groot. Onder meer bij de inning van omzetbelasting. Dat maakt het discutabel of aanpassing van de btw-tarieven, mochten kabinet en Kamer die wensen, binnen het bestaande systeem kunnen worden verwerkt