Aanbieding rapporten bij de jaarverslagen van de ministeries aan de Tweede Kamer

Voorzitter van de Tweede Kamer Verbeet: Dan mag ik nu het woord geven aan de president van de Rekenkamer.

Ja, mevrouw de Voorzitter, leden van de Tweede Kamer, minister De Jager. hartelijk dank voor uw uitnodiging om een korte toelichting te geven op ons Verantwoordingsonderzoek 2011. Het resultaat van ons werk staat in onze rapporten bij de jaarverslagen van de begrotingshoofdstukken en –fondsen en in het overkoepelend rapport 'Staat van de rijksverantwoording 2011'. Opnieuw hebben we dit jaar ons best gedaan het nóg compacter op te schrijven maar om toch details, die we ook belangrijk vinden niet verloren te laten gaan, combineren we dat dit jaar met de publicatie van uitgebreidere achtergronddocumenten op internet www.rekenkamer.nl. Wat zijn die resultaten van ons onderzoek?

• Ten eerste: de Algemene Rekenkamer heeft de Rijksrekeningen de Saldibalans van het Rijk 2011 goedgekeurd onder het gebruikelijke voorbehoud dat de Staten-Generaal de wetsvoorstellen van de bij de Rijksrekening behorende slotwetten ongewijzigd aanneemt. Over  2011 blijkt de rechtmatigheid van de verplichtingenontvangsten en uitgaven opnieuw op hoog niveau. Dat is een groot goed dat we moeten koesteren. En dat is ook een compliment voor alle ministeries, speciaal over 2011 omdat zij vele samenvoegingen en herschikkingen van ministeries en ministerie-onderdelen en andere vormen van reorganisatie hebben moeten absorberen. U hoort het: we zijn het op dat puntgeheel met de minister van Financiën eens.
• Ten tweede: drie kwesties hebben ons speciaal beziggehouden. De eerste kwestie: de onzekerheid over de rechtmatigheid van 1,4 miljard aan bestedingen van specifieke uitkeringendoor gemeenten en provincies. Dat betreft ruim tien procent van het totaalbedrag aan specifieke uitkeringen. Voor de verantwoording van die specifieke uitkeringen door de andere overheden hebben we een sober maar kennelijk ook kwetsbaar systeem in Nederland. Voor de kenners: SiSa, Single information, Single audit. In de praktijk blijken niet alle accountantsverklaringen van de mede-overheden toereikend in combinatie met niet altijd toereikend toezicht van de ministeriesop de verantwoordingen van gemeenten en provincies. En de kwestie speelt bij een aantal ministeries, maar wij hebben er vooral de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties op aangesproken omdat die minister verantwoordelijk is voor het systeem en dus voor het sluitend functioneren van de controle op de specifieke uitkeringen. Dat is extra van belang nu de rijksoverheid steeds meer taken afstoot naar gemeenten en provincies. Bij het verplaatsen van taken naar andere overheden hoort ook het verplaatsen van geld. En het is van belang dat elk kabinet duidelijk aangeeft wat het voor dit budget van de mede-overheden verwacht én wat burgers en bedrijven op hun beurt van gemeenten en provincies mogen verwachten. En de verantwoording moet in orde zijn. Publiek geld kan niet in een niemandsland verantwoord worden.

Tweede kwestie: soms schiet de verantwoording te kort omdat de informatie te laat is. Zo zijn in 2011 opnieuw de uitgaven voor zorg hoger gebleken dan begroot: 62 miljard in plaats van 60 miljard. Zo'n 800 miljoen aan tegenvallers is pas heel laat in beeld gekomen. En dan is tijdige actie van kabinet en Staten-Generaal nog nauwelijks mogelijk. En ons recent uitgebrachte onderzoek 'Uitgavenbeheersing in de zorg' laat zien dat dit de afgelopen tien jaar, met één jaar een uitzondering daarop een terugkerend patroon is geweest.

Als derde: de spoorbudgetten, Infrastructuurfondsen bestedingen ProRail. We zijn tot de conclusie gekomen dat in de jaren 2005 - 2010 in totaal ruim één miljard inclusief btw niet aan het spoor is besteed. De herkomst van dit bedrag kent twee bronnen: globaal de helft is herleidbaar tot zogenoemde kasschuiven. Dit bedrag hebben we in latere jaren ook inderdaad alweer ingeboekt gezien. En de andere helft is herleidbaar tot onderbesteding. Dit bedrag moet nog weer ten goede komen aan de bestemming 'spoor' hetgeen door de minister is toegezegd. Mevrouw de Voorzitter, Verantwoordingsdag is ook en misschien onder normale omstandigheden wel vooral bedoeld om over de effectiviteit van rijksbeleid verantwoording af te leggen en te kunnen debatteren. De start was veelbelovend: met minister-president Rutte hebt u vorig jaar afgesproken dat u een aparte verantwoording over een selectie van kabinetsprioriteiten zou krijgen. Over bereikbaarheid, natuur, veiligheid en duurzaamheid. En ook wij hebben toegezegd ons over deze beleidsprioriteiten en de verantwoording daarover in de jaarverslagen te buigen en de resultaten daarvan vindt u in de Staat van de rijksverantwoording 2011. Het algemene beeld blijkt wisselend. Er is veel informatie beschikbaar maar vaak toch vooral níet in het jaarverslag maar in een grote variëteit van andere documenten. Van harte ter lezingen hopelijk lering aanbevolen.

Mevrouw de Voorzitter, de verantwoordingstukken over betreffen het eerst een naar wij nu weten tevens het laatste jaar van het kabinet Rutte-Verhagen. Het was het eerste jaar van de voor de periode  2011 tot 2015 voorziene bezuinigingen tot een totaal van 18 miljard. Om voor u als Tweede Kameroverzicht te houden hebben we u vorig jaar de zogenoemde Bezuinigingsmonitor aangeboden. En dit initiatief is inmiddels op uw verzoek door de minister van Financiën overgenomen. Zijn  18 Miljard Monitor kan wat ons betreft nog wel aan informatiewaarde winnen. Financiële informatie is stap één maar het effect van die financiële maatregelen op de beschikbaarheid van overheidsvoorzieningen en -dienstenen het effect van lastenverzwaringen voor burgers, bedrijven en instellingen zouden ook een plaats verdienen in de monitor. Het is in deze benarde tijden van groot belang voor iedereen om te weten waar ze aan toe zijn. Wij vragen dan ook van elk kabinet over de geraamde effecten van besparingen én de realisatie van die effecten glashelder te zijn. De internationale financiële crisis en met name de daarop gevolgde financiële en politieke perikelen in Europa eisen dezer dagen aandacht op, zo niet vrijwel alle aandacht. Het Verdrag over het Europees Stabiliteitsmechanisme ligt op dit moment ter ratificatie bij u. Via dit ESM kunnen in de toekomst hulpprogramma's aan Europese landen in financiële nood gefinancierd worden. De Algemene Rekenkamer wijst erop, zoals u bekend is dat deze maatregelen ook verántwoord moeten kunnen worden. Achteraf moet kunnen worden vastgesteld of deze maatregelen zin hebben gehad. In het ESM-verdrag is een onafhankelijke controle op de effectiviteit van de bestedingen van dat ESM-geld op dit moment in onze ogen nog niet afdoende geregeld en u kunt daar, en we hopen dat u dat doet, nog uw invloed op aanwenden. Deze toenemende verknoping van Europese financiële arrangementen met onze eigen financiële situatie geeft ook nog eens een extra argument om alles op alles te zetten om ook voorde Europese rekening eindelijk eens een goedkeurende verklaring te kunnenkrijgen van de Europese Rekenkamer. Omdat  85 procent van de Europese begroting in de lidstaten in gedeeld beheer wordt uitgegeven, zal dat een illusie blijven als de lidstaten zich daar niet in eigenland tot het uiterste voor inspannen. Aan lidstaat Nederland zal het niet liggen. Opnieuw heeft u een Nederlandse lidstaatverklaring van de minister van Financiën ontvangen waarbij wij vandaag ons, instemmende, rapport uitbrengen.

Mevrouw de Voorzitter, tot slot een persoonlijk woord van dank. In de eerste plaats aan mijn collega Gerrit de Jong van wie wij  1 december afscheid nemen en voor wie het dus na tien jaar Algemene Rekenkamer, zijn laatste Verantwoordingsdag is. In de tweede plaats aan díe leden van de Tweede Kamer met wie wij zij het een sterk bekorte periode, vruchtbaar hebben samengewerkt vooral in de commissie voor de Rijksuitgaven. Onze dank geldt ook minister De Jager. Maar vooral en helemaal ten slotte het zal erg vreemd zijn om volgende Verantwoordingsdag een andere Voorzitter in de stoelde rapporten aan te bieden. We zullen u erg missen.