Risicomodel Voorspelling problematische terugvordering
Deelonderzoek behorend bij het verantwoordingsonderzoek Financiën en Nationale Schuld.
Dienst Toeslagen kent 4 verschillende soorten toeslagen toe aan burgers. Een van die toeslagen is de kinderopvangtoeslag. Kinderopvangtoeslag is een tegemoetkoming in de kosten van de kinderopvang voor ouders. Deze toeslag wordt berekend op basis van een aantal factoren, zoals het aantal kinderen, inkomen en het aantal opvanguren. Soms ontvangen ouders meer kinderopvangtoeslag dan waar ze recht op hebben. Dat gebeurt bijvoorbeeld wanneer ze bij de aanvraag verkeerde gegevens invullen of er gedurende het jaar veranderingen komen in de familiesituatie of opvanguren. Als deze wijzigingen onopgemerkt of ongecorrigeerd blijven, kan het zijn dat ouders aan het eind van het jaar veel geld moeten terugbetalen.
De Toeslagenaffaire liet zien dat veel ouders schulden kregen door hoge terugvorderingen op kinderopvangtoeslag. In zijn reactie op het rapport Ongekend onrecht heeft het kabinet onder andere toegezegd de dienstverlening te verbeteren. Zo biedt Dienst Toeslagen persoonlijke begeleiding aan ouders die een grote kans hebben veel te moeten terugbetalen. Het gaat om ouders die extra hulp nodig hebben om op tijd de juiste wijzigingen door te geven. Als ze dat willen, kunnen de ouders een persoonlijk begeleider krijgen. Dit proces heet ‘Persoonlijk begeleiden’. Het is bedoeld om te voorkomen dat ouders veel moeten terugbetalen en in de problematische schulden komen.
Het algoritme Persoonlijk begeleiden
Om proactief ouders te vinden die het meest geholpen zijn met deze persoonlijke begeleiding gebruikt Dienst Toeslagen een algoritme. In 2020 heeft de dienst het risicomodel ‘problematische terugvorderingen’ in gebruik genomen. Burgers die het grootste risico liepen op betalingsproblemen werden met dit voorspellende model geselecteerd voor persoonlijke begeleiding. Dienst Toeslagen heeft het model echter snel daarna stilgelegd omdat privacywaarborgen ontbraken. Nadat hieraan is gewerkt, heeft Dienst Toeslagen het in 2021 weer opgestart. In 2022 is het model aangepast. Uit een evaluatie bleek namelijk dat het gebruikte model te weinig rekening hield met hoeveel ouders konden betalen. Persoonlijke begeleiding werd ook aangeboden aan ouders die aangaven de komende hoge terugvordering makkelijk te kunnen betalen.
Als oplossing heeft Dienst Toeslagen er toen voor gekozen verder te gaan met een beknopte zoekopdracht om ouders te selecteren. Daarbij worden ouders gerangschikt op basis van het aantal openstaande terugvorderingen kinderopvangtoeslag. Ook wordt rekening gehouden met draagkracht. Sinds dat moment werkt het model niet meer voorspellend en wordt er geen gebruik meer gemaakt van een ‘lerend’ element. Het aangepaste model dat nu in gebruik is, staat bekend als het algoritme Persoonlijk begeleiden.
Conclusie
Het algoritme Persoonlijk begeleiden heeft grote toegevoegde waarde. Dienst Toeslagen kan met het algoritme namelijk meer ouders helpen die in problemen dreigen te komen doordat ze veel moeten terugbetalen aan kinderopvangtoeslag. Ook speelt het algoritme een grote rol bij het kunnen benaderen van ouders die anders niet in beeld zouden zijn bij Dienst Toeslagen. Inmiddels heeft de dienst 7.885 ouders benaderd voor hulp vanuit Persoonlijk begeleiden. Naar schatting komt 80 tot 90% hiervan voort uit het algoritme.
Toch zien we dat Dienst Toeslagen nog veel risico’s niet goed beheerst bij het gebruik van het algoritme Persoonlijk begeleiden. Zo heeft de dienst geen actuele data protection impact assessment (DPIA). Daarmee voldoet het algoritme Persoonlijk begeleiden niet aan de AVG en worden persoonsgegevens onvoldoende beschermd. Ook is er beperkte inrichting van IT-beheersmaatregelen om te zorgen dat het algoritme juist en veilig wordt uitgevoerd. Bovendien maken we ons zorgen dat informatie die voortkomt uit dit dienstverlenende traject Persoonlijk begeleiden door Dienst Toeslagen ook kan worden gebruikt voor bijvoorbeeld toezicht- of fraudetrajecten.
Dit rekenen we de minister aan. Tegelijkertijd zien we ook dat Dienst Toeslagen de persoonlijke begeleiding zonder het algoritme niet zou kunnen bieden en waarderen we het verbetertraject dat Dienst Toeslagen is gestart. Daarom verbinden we een aandachtspunt aan onze bevindingen. We verwachten dat de minister er in 2025 voor zorgt dat de risico’s voor verantwoord gebruik van dit algoritme beter worden beheerst.
| Lees meer over dit onderzoek in paragraaf 4.5.1 (pagina 51) van Resultaten verantwoordingsonderzoek 2024 minsiterie van Financiën en Nationale Schuld. |