Beleidsevaluaties

Rapport | 21-05-2025

Goede evaluaties van beleid zijn essentieel voor de verantwoording over geld en resultaten. Elke begroting bevat een Strategische Evaluatie Agenda (SEA). Dit is een overzicht van de evaluaties die de minister heeft laten uitvoeren en die nog gepland staan.
In aansluiting op de motie-Van Vroonhoven/Vermeer heeft de Algemene Rekenkamer 3 beleidsevaluaties van de SEA onderzocht die de minister van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur (LVVN) heeft laten uitvoeren:

• de Evaluatie landbouwvrijstelling;
• de Evaluatie aanpak vogelgriep;
• de Tussenevaluatie van het agrarisch natuur- en landschapsbeheer (ANLb).

We constateren dat de methode die gevolgd is om de 3 evaluaties uit te voeren van voldoende kwaliteit is. Zo worden de conclusies en aanbevelingen onderbouwd door onderliggende bevindingen. De evaluaties doen echter niet altijd uitspraken over de doeltreffendheid en doelmatigheid. Ook volgt de minister de aanbevelingen niet altijd op. De evaluaties zijn geagendeerd in de Tweede Kamer, maar hebben daar niet in alle gevallen de aandacht gekregen die zij verdienen.

Evaluatie Landbouwvrijstelling

De Evaluatie landbouwvrijstelling concludeert dat de landbouwvrijstelling noch doeltreffend noch doelmatig is, en dat afschaffing van de maatregel de logische beleidsoptie is. De aanbeveling om de landbouwvrijstelling af te schaffen past ook binnen het kader van de vereenvoudigingsopgave voor het fiscale stelsel. In 2020 heeft de Algemene Rekenkamer ook een onderzoek uitgevoerd naar de landbouwvrijstelling en heeft de minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) aanbevolen een besluit te nemen om de landbouwvrijstelling aan te passen of af te schaffen. Er zijn in het verleden meerdere onderzoeken geweest naar de landbouwvrijstelling. Zo adviseerde de Raad van State (RvS) in 1998 om de landbouwvrijstelling te heroverwegen, beval de Evaluatie Landbouwvrijstelling uit 2007 aan om de landbouwvrijstelling aan te passen en concludeerde het Interdepartementaal beleidsonderzoek (2014) dat de landbouwvrijstelling niet bijdraagt aan de beleidsdoelstellingen van LNV. Eind 2024 hebben Tweede Kamerleden diverse amendementen ingediend om de landbouwvrijstelling af te schaffen. Deze amendementen zijn verworpen.

Evaluatie aanpak vogelgriep

Bij de evaluatie aanpak vogelgriep was het niet mogelijk om uitspraken te doen over doeltreffendheid en doelmatigheid. Deze procesevaluatie richtte zich namelijk op een deelaspect van beleid, de interne processen van crisisbeheersing. De onderzoekers adviseren onderscheid te maken tussen een aanpak bij ‘eenduidige uitbraken’ en bij ‘complexe uitbraken’. Dit is niet overgenomen, omdat er volgens de minister geen eenduidige uitbraken zijn. Ook heeft de minister aangegeven dat zij de besluiten bij eenduidige uitbraken van vogelgriep zelf wil blijven nemen en niet op directeurniveau wil laten accorderen, terwijl de aanbeveling juist was om dit wel op directeurniveau te laten doen. Wel is navolging gegeven aan het onderzoek van de Algemene Rekenkamer Focus op Vogelgriep uit 2023. In dit onderzoek concluderen wij dat door de huidige inrichting van het bekostigingssysteem de kosten tot en met 2024 voor een groter deel voor rekening van de overheid zullen komen. Inmiddels is er een nieuw convenant Diergezondheidsfonds afgesloten, waarin de plafondbedragen en tarieven zijn verhoogd.

Tussenevaluatie ANLb

Ook de Tussentijdse evaluatie van het ANLb kon geen uitspraken doen over doeltreffendheid en doelmatigheid, omdat de beleidsdoelen voor het ANLb niet helder waren geformuleerd. Tevens waren er nog onvoldoende gegevens beschikbaar over de effecten van beleid. Bij de evaluatie van het ANLb heeft de minister de aanbevelingen opgevolgd, omdat deze aansluiten bij de plannen voor nieuw beleid. Zo gaat de minister de mogelijkheden onderzoeken van (flankerend) beleid op het gebied van weidevogelbeheer in reservaten, waterbeleid, grondbeleid en het uitbroeden en uitzetten van gruttojongen als effectieve maatregelen die kunnen bijdragen aan een toename van de landelijke populatie grutto's (LVVN, 2024d). In 2023 was er € 120 miljoen beschikbaar voor het ANLb. In 2024 werd dit bedrag verhoogd met € 20,3 miljoen extra. Voor de periode 2026-2030 heeft het kabinet € 500 miljoen per jaar gereserveerd voor het ANLb.

Uitspraken over doeltreffendheid en doelmatigheid vaak niet mogelijk.

In de Regeling Periodiek Evaluatieonderzoek is een beleidsevaluatie gedefinieerd als een onderzoek naar de doeltreffendheid en doelmatigheid van het beleid. Soms zijn uitspraken daarover niet mogelijk, zoals bij Evaluatie aanpak vogelgriep en de Tussenevaluatie van het ANLb.

Aanbevelingen niet altijd opgevolgd

Bij de evaluatie van het ANLb heeft de minister de aanbevelingen opgevolgd, omdat deze aansluiten bij de plannen voor nieuw beleid. Dat is (nog) niet bij alle aanbevelingen het geval. Vooral als de minister aanbevelingen niet overneemt, is het voor de Tweede Kamer relevant te beseffen dat de aanbiedingsbrieven van de minister bij de evaluaties beknopt zijn. Zo worden in de brief niet altijd alle aanbevelingen besproken. Het is voor de leden van de Tweede Kamer dan ook noodzakelijk om zelf de evaluaties te lezen.

Lees meer over dit onderzoek in paragraaf 3.4 (pagina 28) van Resultaten verantwoordingsonderzoek 2024 van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en Diergezondheidsfonds.