JSF: ontwikkelen en produceren tegelijk
Bijzonder aan het JSF-programma is dat de productie van de JSF al begonnen is tijdens de ontwikkelfase. Dat heeft gevolgen voor de kosten en de bestellingen voor de JSF.
Concurrency
Normaal gesproken is de volgorde: eerst de ontwikkeling van een wapensysteem, dan de productie. Bij de JSF is dat anders: de productie is al gestart, terwijl de ontwikkeling nog niet is afgerond. Dit heet concurrency. Door concurrency komen de JSF-toestellen sneller beschikbaar voor de afnemers. Het brengt echter ook risico’s en extra kosten met zich mee. Want als in de praktijk blijkt dat er verbeteringen in of aan het toestel nodig zijn, moeten die alsnog worden aangebracht in toestellen die al geproduceerd zijn (‘retrofit’). Dat kost geld en tijd en het is niet altijd mogelijk.
Het normale ontwikkelproces in de VS
Het wapenontwikkelproces bij de JSF
Blocks
Als ontwikkeling en productie deels tegelijkertijd gebeuren, is er een risico dat elk geproduceerd toestel niet hetzelfde is als de vliegtuigen ervoor en erna. Om dat te voorkomen, worden de JSF's geproduceerd in blocks – niet te verwarren met block buy (zie verder). Per block is afgesproken wat het toestel moet kunnen. Het werken in blocks vergemakkelijkt het uitvoeren van retrofits.
De grootste verschillen tussen de blocks zitten in de software van het toestel.
In het JSF-programma zijn deze blocks afgesproken:
- Block 1a en b: de toestellen geproduceerd in deze blocks hebben slechts beperkte functionaliteiten;
- Block 2a en b: deze toestellen hebben een tussenversie van de software. De Nederlandse testtoestellen zijn geproduceerd in deze blocks. Het is de bedoeling dat de toestellen uit block 2 met retrofit op het niveau van block 3f gebracht worden.
- Block 3i en 3f: de i-versie van toestellen uit dit block heeft initiële gevechtscapaciteit (initial warfare capability), de 3f-versie beschikt over volledige gevechtscapaciteit (full warfare capability). De JSF's die Nederland heeft besteld komen uit block 3f.
In de doorontwikkeling van het toestel zullen Block 4i en 4f worden ontwikkeld.
Jaarlijkse LRIPs
De productie van de JSF is in 2 delen geknipt. Zolang de ontwikkeling nog niet is afgerond wordt er geproduceerd in kleine jaarlijkse series: LRIPs of Low Rate Initial Production. Als het toestel alle tests heeft doorstaan, kan de ontwikkelingsfase worden afgesloten en mag de fabrikant overgaan op Full Rate Production. Vanaf dat moment kunnen afnemers ook grotere series van meerdere jaren bestellen (Multi Year Buy).
2010-2012: Herstructurering JSF-programma
Volgens de Amerikaanse wet moet het Amerikaanse Ministerie van Defensie het Congres informeren over grote kostenoverschrijdingen bij projecten voor defensiematerieel. Een herstructurering van een project is wettelijk verplicht vanaf 50% hogere kosten dan voorzien. Het Congres moet dan opnieuw instemmen met het project.
Begin 2010 bleek dat het JSF-programma deze kritische grens zou overschrijden. Het Amerikaanse Ministerie van Defensie heeft het programma daarom tussen 2010 en 2012 geherstructureerd. Dit hield in dat de ontwikkelfase met enkele jaren werd verlengd. Ook werd besloten door te gaan met de aanschaf van toestellen in de LRIP-fase, en dus nog te wachten met Full Rate Production. Op 1 januari 2019 is nog steeds geen toestemming voor Full Rate Production.
Block buy
Zonder Full Rate Production kunnen alleen nog maar kleine jaarlijkse series (LRIPS) besteld worden. Een Multi Year Buy, een bestelling van toestellen over meer jaren tegelijk, mag namelijk van de Amerikaanse wetgeving pas als de ontwikkelingsfase is afgesloten.
In 2016 besloten de partnerlanden om toch een groot aantal toestellen in 1 keer te bestellen in plaats van per LRIP. Namelijk: alle toestellen van de LRIPs nummer 12, 13 en 14 die geleverd moeten worden in 2020, 2021 en 2022. Door een groter aantal toestellen ineens te bestellen, kunnen kopers een prijsvoordeel bedingen. Omdat een Multi Year Buy volgens de Amerikaanse wetgeving nog niet mogelijk was, is gekozen voor een iets andere constructie: een ‘block buy’. Elk partnerland beslist zelf of het aan de block buy meedoet. Nederland heeft hiertoe besloten voor 24 toestellen. De VS doet om redenen van financiële planning pas vanaf 2021 aan de block buy mee.