Belastingdienst boekt resultaten met controle via risicomodellen
Inzet datagedreven selectie van risico’s aangiften alleen in voordeel schatkist
De Belastingdienst slaagt erin geautomatiseerde risicomodellen te ontwikkelen en goed toe te passen bij de controle van belastingaangiften. Zo worden data benut om geautomatiseerd vast te stellen bij welke belastingaangiften de risico’s op fouten het grootst zijn, zodat een belastinginspecteur de aangifte kan corrigeren.
De Algemene Rekenkamer onderzocht twee risicomodellen in de praktijk. Bij het relatief eenvoudige model over btw-teruggave aan ondernemers worden meer
fouten ontdekt. De trefkans stijgt dankzij de nieuwe aanpak van 17 % naar 34 % van de onderzochte aangiften. Hier is een extra belastingopbrengst van circa € 60 miljoen per jaar mee gemoeid. Het risicomodel dat gebruikt wordt bij de inkomstenbelasting van particulieren blijkt minder goed te werken, omdat dit model geen concrete aanwijzingen geeft waar de fout in de aangifte te vinden is. De inspecteur moet alsnog de geselecteerde aangifte helemaal handmatig controleren.
Uit het op 11 juni 2019 gepubliceerde onderzoek blijkt verder dat de risicomodellen alleen aangiften selecteren waarvan het vermoeden bestaat dat er te weinig belasting is afgedragen. De aangifte wordt niet geselecteerd als een belastingplichtige zichzelf tekort doet. Dat sluit niet aan bij de toezichtstrategie van de Belastingdienst. In reactie kondigt de staatssecretaris van Financiën aan de risicomodellen op dit aspect aan te passen.
Behandelcapaciteit leidend voor aantal te controleren aangiften
De Belastingdienst kan niet alle aangiften controleren. Op jaarbasis signaleert de Belastingdienst circa 1 miljoen meldingen van mogelijke fouten in de aangiften, terwijl er daarvan uiteindelijk 350.000 door een belastinginspecteur nader bekeken kunnen worden. De risicomodellen zorgen ervoor dat de aangiften met de hoogste kans op fouten worden geselecteerd voor handmatige controle. Hoeveel aangiften gecontroleerd worden is echter afhankelijk van de beschikbare behandelcapaciteit. Er wordt geen afweging gemaakt tussen extra personeel inzetten en wat dit aan meeropbrengst kan opleveren. De Algemene Rekenkamer vindt dat de verantwoordelijk staatssecretaris van Financiën de afweging tussen capaciteit en risico helder moet maken aan de Tweede Kamer. Dat gebeurt nu niet. De Belastingdienst investeert volop in een ‘datagedreven’ eerste controle van aangiften via geautomatiseerde modellen. De fiscus verwacht op termijn € 750 miljoen hogere belastingopbrengsten per jaar met de inzet van nieuwe instrumenten als risicomodellen.
Zorgvuldige omgang met data
De wijze waarop door de Belastingdienst met de privacy van burgers wordt omgesprongen is bij de onderzochte modellen op orde. Collegelid Francine Giskes:
“Wij hebben in dit onderzoek geen profilering aangetroffen waarbij de Belastingdienst op onethische wijze kenmerken van belastingplichtigen in de onderzochte modellen inbouwt en waardoor bepaalde groepen burgers meer dan anderen gecontroleerd worden. De Belastingdienst is zich bij de door de Rekenkamer onderzochte aangifteprocessen bewust van de maatschappelijke gevoeligheden bij het gebruik van algoritmes en data.”
Voor een zorgvuldige omgang met data van burgers en bedrijven beveelt de Algemene Rekenkamer een sterkere betrokkenheid van het management aan bij het bewaken van de rode lijnen. Ook beveelt de Algemene Rekenkamer een set van normen aan voor de toepassing van modellen en data-analyse. Die normen zouden voor de hele Belastingdienst of zelfs de hele rijksoverheid moeten gelden.