UWV voert taken naar behoren uit, toekomst minder zeker

Wisselende politieke ambities hinderen bij arbeidsbemiddeling

Ondanks vele beleidswijzigingen en bezuinigingen is uitvoeringsorganisatie UWV erin geslaagd in de afgelopen jaren de opgedragen taken adequaat uit te voeren voor het verstrekken van uitkeringen aan werklozen, zieken en arbeidsongeschikten, het uitvoeren van sociaal-medische beoordelingen en beheren van gegevens. Dat is geen geringe prestatie. Die conclusie kan niet direct getrokken worden voor de taak arbeidsbemiddeling. Wisselende politieke ambities over de rol van UWV bij het bemiddelen van werkzoekenden naar een baan hebben een bestendige taakuitvoering gehinderd. Om UWV toekomstbestendig te maken is allereerst een zakelijker aansturing door de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en de raad van bestuur van UWV nodig.

Er zijn nu geen signalen van een ernstige onbalans tussen taken en budget van UWV, zo stelt de Algemene Rekenkamer op 31 januari 2017 in het op verzoek van de minister van SZW uitgevoerde onderzoeksrapport UWV – Balanceren tussen ambities en middelen. Voor de taak arbeidsbemiddeling is deze balans (nog) niet duidelijk. UWV kreeg hier te maken met wisselende politieke ambities en fluctuerende budgetten. Dit heeft onder meer de samenwerking tussen werkgevers, gemeenten en UWV om mensen aan werk te helpen geen goed gedaan. 
Er is nog geen zicht op een structurele balans tussen taken en middelen, zo stelt de Algemene Rekenkamer. Ondanks bezuinigingen hield UWV in de afgelopen jaren geld over en heeft € 224 miljoen aan reserves opgebouwd. Daarmee verwacht men de komende drie jaar een sluitende begroting te realiseren. Daarna is dat onzeker, ook omdat nog een bezuiniging ingevuld moet worden. Hierbij spelen kostbare verbeteringen in de ICT een rol. Net als het gegeven dat de minister van SZW voor de aansturing niet over voldoende relevante gegevens beschikt. De bestuurlijke dialoog tussen SZW en UWV is niet altijd gebaseerd op dezelfde gegevens en daarom niet altijd productief. Het UWV zelf moet zijn feitelijke uitvoeringskosten beter kennen, zodat de minister een juist budget kan vaststellen. 
UWV is de afgelopen jaren sneller gaan keuren en verstrekt uitkeringen tijdig, ondanks aanzienlijk meer klanten (oplopende werkloosheid na de financiële crisis) en grote bezuinigingen van kabinet en parlement op de uitvoering. De doelmatigheidswinst is behaald dankzij eenvoudigere regelgeving en het automatiseren van werkprocessen. Inmiddels daalt het aantal WW-uitkeringen weer. Regels voor arbeidsongeschikten en jonggehandicapten zijn veranderd. De Participatiewet en Wet werk en zekerheid zijn ingevoerd. Ondanks klachten blijven klanten door de jaren redelijk tevreden over de dienstverlening van UWV. 

UWV is een fusie-organisatie, een samenvoeging in 2002 van zes instanties (zoals GAK, SFB en Cadans). In 2009 zijn de Centra voor Werk en Inkomen (CWI) toegevoegd: UWV gaat ook mensen bij het vinden van werk begeleiden (arbeidsbemiddeling). In 2012 schrapt het kabinet de taak om WW’ers te re-integreren en halveert het budget arbeidsbemiddeling. Gesprekken met WW-gerechtigden worden vervangen door digitale dienstverlening - later voor sommige groepen weer teruggedraaid. Het aantal UWV-vestigingen gaat van 98 naar 30. UWV heeft in april 2016 een omvang van 16.208 fte, verdeeld over 32 kantoren in het land. Exclusief verstrekte uitkeringen bedraagt het budget € 1,8 miljard. In 2015 zorgt UWV dat 1,4 miljoen mensen een uitkering krijgen – een derde vanwege werkloosheid, tweederde vanwege ziekte of arbeidsongeschiktheid. UWV bepaalt of iemand recht heeft op zo’n uitkering aan de hand van criteria die het parlement in wetten heeft vastgelegd. Verder beheert UWV gegevens, waar bijvoorbeeld gemeenten en de Belastingdienst gebruik van maken.

Sturing op herbeoordelingen, fraudesignalen en ICT nog gebrekkig

Het aantal sociaal-medische beoordelingen daalt sinds 2013, voor de komende jaren voorziet UWV een stijging. Toch spreekt de Algemene Rekenkamer van een behoorlijke taakuitvoering, omdat de tijdigheid waarmee UWV herbeoordeelt ondanks een daling op redelijk niveau is gebleven. Hierdoor krijgen mensen binnen redelijke termijn hun arbeidsongeschiktheidsuitkering. Het aantal herbeoordelingen - heeft men nog steeds recht op de uitkering? – stijgt sinds 2011, maar UWV kampt al langer met achterstanden bij het herbeoordelen van arbeidsongeschikten. UWV kent tekortkomingen in de planning. De opgelopen achterstanden bij de herbeoordelingen zijn in 2016 verminderd, al is dit niet in het beoogde tempo gelukt. 
De sturing bij UWV op ICT, herbeoordelingen en polissignalen is nog gebrekkig. Achterstanden zijn er bij UWV bij het verwerken van zogenoemde polissignalen, die op fraude of misbruik kunnen duiden. 

Reactie minister en nawoord Algemene Rekenkamer

De minister van SZW ziet op basis van deze bevindingen ruimte voor verbetering. De Algemene Rekenkamer wijst erop dat een balans tussen ambities en taakuitvoering voor de arbeidsbemiddeling nadrukkelijk aandacht van parlement en kabinet behoeft. In het financieringsplan voor verbetering van de ICT bij UWV zijn de kosten voor beheer en onderhoud van ICT-systemen nog niet opgenomen.